मुन्धुम् र भौतिकवादी दृष्टिकोणको तारतम्य

टंक वनेम
मुन्धुम् संसारको सृष्टि,मानब जगतको भलो र प्रगति गर्ने विषय वा सार संक्षेप नैं वास्तविक मुन्धुम्को सारतत्व हो । मुन्धुम् शब्दको उत्पति मुन-हल्लीनु थुम±दुम-जोडिनु मुन±दुम-मुन्धुम् हुन्छ । अथवा हल्लीरहने शक्तिशाली तत्व जोडिएर कुनै अर्थ लाग्ने बस्तु वा सिर्जना हुने शब्दको नाम नै मुन्धुम् हो । मुन्धुम्को अर्थ खाम्बोङबा लुङबोङबा अथवा सावा येत्हाङहरुको प्राचीन भाषा,माङ्बाणी -माङ इङघङ)देब भाषा जो मुहिगुम्अङसी,देबअङसीहरुको वाणी वा मौखिक शास्त्रादीहरुलाइ मुन्धुम् मानिएको छ । मुन्धुम् भित्र थकसाप मुन्धुम् -लिखित शास्त्र) पेसाप मुन्धुम् -टिप्पणी शास्त्र) थुङसाप मुन्धुम् -मौखिक शास्त्र-श्रुति परम्परा) सक्सक् मुन्धुम् -कागज शास्त्र) र साम्यो मुन्धुम् र्-धर्म शास्त्र) यि शास्त्रहरुलाइ समग्रमा साम्जिक वा चाम्जिक मुन्धुम् मानिएको छ । श्रुति कथा,आख्यान, लोक साहित्य र गाथाहरुको समष्टीरुप नै मुन्धुम्को आधार हो । थुङसाप मुन्धुम् -श्रृति शास्त्र) साकमुरा वादेम्मा मुन्धुम् अनुसार मुजिङना खेयङ्ना -इश्वररुपि स्त्रीरुप) मस्त जवानी भइ यौनतृष्णाले छट्पटिन्दा सुइसुइला खेल्दै रुखमाथि खुट्टा हल्लाएर हावा खाइ बस्दा -सुसुङ्गे लालाङ्गे -इश्वर-माङ्को बिर्य) हावाको माध्यमले मुजिङना खेयङ्नाको योनीमा प्रबेशगरि गर्भधारण भइ जन्मेका युकपुङ्गेन् सावाङगेम्बा नै प्रथम मानब पुत्र मानिन्छ । अर्थात शास्त्रीय मुन्धुमी भाषाले भन्छ कि सुनले बनाउँदा पनि मान्छे बनेन्,चाँदिले बनाउँदा पनि मान्छे बनेन अर्को शब्दमा तत्वले जीवन बनेन र बनिन्दैन्,जीवनले मात्र जीवन बन्छ । जस्तो बाजेबाट बाबु आयो, बाबुबाट छोरा आयो, छोराबाट नाति आयो अर्थात जीवन बन्नलाइ जीवन नै चाहिन्छ । यसलाइ अग्रेजीमा Law or theory of Biogenesis भनिन्छ । मुन्धुम् अनुसार जीबांश भनेको सिमिक्ला खाप्पु, वहिचेल्लेक्ना, वादुम्-पक्वा वा आकाशे पानी जो ढुङ्गाको खोपिल्टो वा कुनै पानी जम्ने ठाँउमा जम्मा भई त्यो पानीमा आवश्यक जीबांशहरु जम्मा हुन गई तागेरानिङ्वाफु माङको आशीर्बादले मात्र मानिसको सृष्टि भयो । यसरी मानिस वा जीवको उत्पति हुने सिद्धान्तलाइ नै मुन्धुम्ले अघि सारेको छ । मुन्धुम्मा थुप्रै माङ्हरु उत्पन्न भई बिभिन्न सिर्जनाहरु गरेको मुन्धुम् वर्णन गर्दछ । तर बुझनु पर्ने कुरा के हो भने समय क्रम अनुसार ब्रामण्ड र पृथ्बीमा भएका सर्म्र्पुण बस्तुहरु परिबर्तन हुदै जाने निश्चित अबस्थालाई श्रुति परम्परामा माङ् -इश्वर) को उपस्थिति मानिएको छ । डार्बिनको विकासबादी सिद्धान्त अनुसार वाँदरले मानिसको रुप लिन पुगेको हो । त्यो बैज्ञानिक तथ्यलाइ स्वीकार्नै पर्छ । तर अब संसारका वाँदरहरु वाँदर नै रहि रहन्छन् । वाँदरबाट मान्छे बन्ने वाताबरणको परिवर्तन क्रम गुज्रि सकेको छ । यो बैज्ञानिक तथ्यलाइ स्वीकार गर्दछौ भने थो खाम्छी छिरीरो खाम्लन्दी साःमा -साःमेन्छा) लुङछी छिरीग लुङबोङ्बा साःमा, मेन्छाम तुम्बुमा याप्मी तुम्बुमा, मुजिङनामारो खेयङनामाआः, थाप्साङ लन्देआङ लदेन लन्देआङ,थो फक्ताङलुङ्मेत्थो पेन्बेन वामेत्थो,चुक्मु नेन्छीङ्ङाङ् हिङमु नेन्छीङ्ङाङ् ,चुक्मु लोरेल्य हिङमु लोरेल्य, भन्ने शास्त्रीय मुन्धुमी काब्यलाई पनि स्वीकार्नै पर्ने हुन्छ । जब फक्ताङ्लुङ पेन्बेन्लुङमा माङजिरी माङ्लःदा -माङ्गन तेम्बे) तेन्मा ढुङ्गा माटो र हावा पानी द्धारा जन्म भएकी मुजिङ्ना खेयङ्ना मस्त जवानी हुन्छिन् अनि मुन्धुमी भाषामा यसरी गर्भधारण हुन पुग्छिन् ।

लक्लेलक लकले पेलीरक पान्लो
थो सिन्युक् पिबारो मुदेन पिबारो
थो सुरावेत तेम्बे काम्फोना तेम्बे
थोसु इङबेल्लो खाङला इङबेन्न्
योसु इङबारो सुरा इङबेन्न्
लक्लेलक लकले पेली र पारे
यो साङगफे कफे नाङवामा चङधो
मुजिङनामाग खेयङनामाग
कुजेक् ....
सिसा केरेआङ मेन्छीन् केःरेआङ
साम्मिःत् मुक्तेआङ केजङ् मुक्तेल्ले
यो साङगफे कफे नावामा चङधो
लिङगफे कफे नावामा चङधो
केरुङ तोसेल्ले कुहिम तोसेल्ले
साम्मिःत् रक मुक्ते केजङरक मुक्ते
साम्मिःत्ले मुतुः केजङ्ले मुत्तुआङ
मुजिङनामाग खेयङनामाग
आबुरक लाःरुरो सारुङरक लाःरुरो ।
मुन्धुम्मा यसरी सर्बप्रथम मानबको गर्भधारण हिमालमा भएको छ । यता रुसी आँखा अनुसंन्धानकर्ता एबं बैज्ञानिक इरस्ट मोल्डाशेभको इन्टरनेशनल एकेडेमी अफ साइन्स युन -१९९६) द्धारा प्रकाशित इन्टरनेशनल एक्सपेडिसन फर ह्यूमान्इटी ओरिएन्टल रिर्सच (International expedition for oriental research) पुस्तकमा मानब जातिको उत्पति हिमाली श्रृङखला -फक्ताङलुङ) र मानसरोबर छेउछाउ भएको उल्लेख गरिएको छ । त्यहाँ उत्पति भएका मानवहरु विकसित अबस्थामा पुगेर चारतिर लागेका थिए । मुन्धुम्मा उल्लेख गरिएको संसारको सृष्टि बारे चाख लाग्दो र बैज्ञानिक दृष्टिकोणसंग मेलखाने धेरै शास्त्रिय मुन्धुमी भाषाहरुको प्रयोग भएको पाइन्छ । युङ्पुङगेन सावाङगेम्बा सिकार गर्न फङदुरा -काँस) चङधो वेक्तुरा चङधो उकालो लाग्छन् । मुन्धुम् अनुसार उस बेलाको माङ्गन तेम्बे -माङहरुको घुमफिर गर्ने ठाउँ- संम्म जग्गा, अहिलेको फक्ताङ्लुङ हिमाल वरिपरि) तिर उकालो लागेको ब्याख्या भएबाट के बुझीन्छ भने अहिले उभिएका पहाड र हिमालहरु अग्लिने क्रम जारी थियो । अहिले जस्तो बिशाल हिमाल पर्बत भएर अग्लि सकेको थिएनन् र नदी किनार तिर काँशका गाँजहरु फुलेको थियो । भू-गर्भशास्त्रीहरु अनुसार हिमाल भूखण्डको निर्माण आजभन्दा करिब साढे १२ करोड बर्षअगाडी उत्तरको लुरेसिया (Laurasia) र दक्षिणको गोण्डवाना ल्याण्ड (Gondwana Land) का रुपमा बाँडिएका जमिनका केवल दुइओटा ठूला भूखण्डहरु साढे ६ करोड बर्षअगाडी आएर बर्तमानका बिभिन्न द्धीपहरुमा बाँडिनु अगाडी बर्तमान नेपालको भूभाग टेथिस सागरको गर्भभित्र लुकेको थियो । -मेहरी दत्ता १९८५-१५-१७) । वर्तमानको दक्षिण एसियाली उपमहाद्धीप सरिसृपहरुको युग अथवा मध्य जीबकल्प (Mesozoic) संम्म
अफ्रीकी महादेशसंग जोडिएको थियो । पछि आएको भौगोलिक हलचलमा समुन्द्रको दक्षिणी पिध पेलिने तर उत्तरको तिब्बती ढालले र्सन नदिने हुँदा समुन्द्र सतह चुलिन्दै गएको थियो । यो परिवर्तनको लहरमा कतिपय जमिनका उच्च भू-भागहरु पानी भित्र डुब्न पुगे र कतिपय सागर भित्रका भू-भागहरु उच्च भूमि वा पहाडका रुपमा उठ्न पुगे ।
यही हलचलकै क्रममा महाद्धिपीय बिस्थापनका कारण अफ्रीकासंग जोडिएको भू-भाग समुन्द्रमा धस्न गयो र उत्तरतर्फभएको टेथिस सागरको भू-भाग माथि उठ्न गई चुरे,महाभारत र कतिपय उच्च पहाडी भू-भागको निर्माण हुन पुग्यो । तिब्बतीय पठार तिर बिशाल ढिक्के नुन खानी हुनुलाई त्यहि समुन्द्रको नुनपानीलाई कारण मानिएको छ । यि बैज्ञानिक तत्थ्य अनुसार आज देखिएका पहाड,हिमालहरु एकै पल्ट निर्माण भएका थिएनन् । समुन्द्री टेथिस अग्लो हुने क्रम संगै त्यहा भएका एक कोषिय जीबहरु पनि पानीको सतहमा आएका थिए । डार्बिनको बिकास बादी सिद्धान्त अनुसार अमिबा बाट जीबहरु र मानब संम्मको बिकास भएको हो । यो बिकास हुने क्रम पहाड र हिमालको अग्लाई सगै एकै साथ हुदै गयो । मुन्धुम्ले पनि यहि बिकास बादी सिद्धान्तकै आधारमा ब्रम्हाण्ड र संसारको सृष्टि जीबहरुको उत्पिति र फक्ताङलुङमा -अहिलेको कुम्भकर्ण हिमालमा) ढुङ्गा माटो द्धारा मुजिङ्ना खेयङनाको जन्म भएको थियो । जीबहरुको उत्पति र बिकास हुने क्रम भई सकेर पनि अहिले देखिएका पहाड र हिमालहरु भने क्रमश अग्लिन्दै जाँदा अहिलेको अबस्थामा पुगेको हो ।
अफ्रीकामा पाइएको "लुसि" भनिने मानब भग्नावशेषलाइ वर्तमान मानवको पहिलो पुर्खा भनेर पश्चिमी अनुसन्धानकर्ताहरुको दाबी रहे पनि "बहुमत मानवशाश्त्रीहरु एसिया क्षेत्र नै मानब उत्पति स्थल हुनु पर्छ" भन्ने निक्र्योलमा एकमत छन् । यो सङ्केतलाई मुन्धुमले बिस्तृत रुपमा वर्णन गरेको छ । इतिहास र संस्कृतिविद् भुवनलाल प्रधान अनुसार "एक करोड बर्षभन्दा अगाडि नै हिमाली भेगको फेदीमा प्रागमानवको प्रादुर्भाब भईसकेको थियो । मुन्धुम् भित्रको यथार्थ नै मिथ हो । मिथकमा वर्णन भएका खाम्जिरी खाम्बोङ्साहरु यही फक्ताङ्लुङ पेन्बेनलुङ वरिपरि उत्पति भएका तागेरा निङ्वाफु माङका संन्तानहरु हुन् जो वास्तविक क्ष्लमष्नभलयगक हुन । याक्थुङ लाजे लिम्बूवान नाममा फेरिनु अघि याक्थुङ लाजेमा सावायेत्हाङ आठ राजाका संन्तानहरुले राज्य गदै थिए । उनिहरुको एउटा बिशेषता के थियो भने हरेक देब देबी र प्रतिष्ठित ब्याक्तिहरुको नाम "य" वर्णबाटै राखिएको हुन्थ्यो । जस्तै याक्थुङबा,येहाङ,युक्पुङगेन,यकलब्यहाङ,येबा,यलम्बाहाङ,युमा,येमा आदी । सम्भवतः उनै सावायेत्हाङका संन्तान दर संन्तानहरु नै मुजिङना खेयङनाका सन्तानहरु हुन । तिनै सु˜सुवेङ ला˜लावेङ वा सु˜सुवालि˜लिम -ढुङ्गा माटोसंगै जन्मिएका मुलबासी) याक्थुङबाहरुलाई नैं आगन्तुक शासकहरुले "सु˜सुवा लि˜मलिम" भन्दा भन्दै लिम्बू भनिएको हुन सक्ने सम्भाब्यता लाई इतिहासकारहरुले स्वीकारेका छन् । तिनै सावायेत्हाङका संन्तानहरुले उक्त मुन्धुम् श्रुति परम्परामा आधारित शास्त्रिय ऐतिहासिक काब्यको थालनी गरेका थिए । येहाङ्को त्यो संसारको सृष्टि,मानब उत्पति कथा, तथा मानब बिकास र धार्मिक एबं सांस्कृतिक श्रृति परम्परालाई एक पुस्ता बाट अर्को पुस्तामा सार्दै ल्याइ रहेका थिए । सदै आएको छ । मुन्धुम्ले वर्णन गरे झैं हिमालमा मानवको उत्पति र बिकास बारे हिमालमा पाइएका शालीग्राम र नबपाषणकालीन ढुङ्गाका हतियारहरु ताप्लेजुङ,इलाम,झापा,सुनसरी,मोरङ,उदयपुर,दोलखा,मुस्ताङ,रामेछाप,सुर्खेत,काभ्रेपलाञ्चोक, ललीतपुर,तनहुँ,कास्की,पाल्पा,दाङ देउखुरी,मकवान र नवलपरासी आदि स्थानमा पाइएका छन् । यी हतियारहरुले के देखाउँछ भने यिनै हिमाल पहाडको आसपास मानवको उत्पति भई नबपाषाणकालीन युगमा यि स्थानहरुमा मानिसहरुको ब्यापक बसोबास भइ सकेको थियो । तर गाउँघरमा आफ्ना हजारौं बर्षअघिका पुर्खाका हात हतियारहरु नचिनेर बज्र ढुङ्गा -सेरिलुङ) लाई पूजा गर्ने साथै औषधीको रुपमा प्रयोग गर्ने चलन रहेको छ । भू-गर्भशास्त्रीहरुको मत अनुसार नेपालका अधिकांस उपत्यकाहरु तलाउका रुपमा थिए । आज भन्दा २ लाख बर्षअगाडी धाद्रा लागी पानी निस्किएर गएको अनुमान गरिएको छ । तिनै समुन्द्रको टेथिस अग्लिएर उपत्यका बनि पानी निस्के पछि बनेको समतल मैदानहरुलाइ मुन्धुम्मा तेम्बे शब्दले पुकारिएको छ । मुन्धुम्मा वर्णन भएका केहि तेम्बेहरुको नाम यस प्रकार छन् । मुरिङला खारिङला तेम्बे,साङ्गरक नु,गरक तेम्बे,चेन्जेनलुङ तेम्बे, चिङ लिङ हारा -हडा) तेम्बे,काप्लिङ तेम्बे,ला,गरिन नामगरीन तेम्बे,मिनु ताखोङ तेम्बे,मिनु तेल्लेङ तेम्बे,मुना तेम्बे,नाखोङलुङ तेम्बे,पुङलिङ तेम्बे,सिंतेम्बे,फेसिङ तेम्बे, इवाहडा तेम्बे,साघोङलुङ तेम्बे खङफोना तेम्बे,माङ्गन् तेम्बे,सुरावेत तेम्बे,खोन्दोप्ला तेम्बे,साजारा तेम्बे,तुङसाबा तेम्बे,लिङघायक तेम्बे जस्ता कैयौं तेम्बेहरुको वर्णन भएका छन । यि वर्णन भएका मुन्धुम्का तेम्बेहरुमा मानब उत्पति र सभ्यताको बिकास भएको बिश्वास गरिन्छ । यसरी मुन्धुम् र भौतिकबादी तत्थ्यमा तारतम्य मिल्नु संयोग मात्र हो वा मुन्धुम् भित्रका अरु तत्थ्य कुराहरु लिखित रुपमा लेख्य हुनु बाँकि नै छ खोजी एबं अनुसंन्धान हुन सके अलङ्कारीक मुन्धुमीभाषाको मुन्धुमको दृष्टिकोण पाठकहरु सामु स्पष्ट हुँदै जाने थियो ।

tankawanem@yahoo.co.uk

सन्दर्भ सूचि -
-क) जसराज लिम्बू -पन्धाक्) - लिम्बू जनजातिका जीवन पछिका जीवन धा।णा तथा अन्त्येष्टि अनुष्ठानहरु ।
-ख) चन्द्रकुमार सेर्मा "पापोहाङ्" - किरात धर्म प्रश्नोत्तर माला भाग १
-ग) निलमशेखर अधिकाकारी - नेपालमा जातीय आन्दोन ।
-घ) लिङदेनफुङ सराही साम्बा हाङयम्बु भिम बहादुर लिबाङ र येजिरी येफःया हाङयम्बु बृषबहादुर वनेम - मुजोःक्लुङ् खाजोःक्लुङ् मुन्धुम् क्यासेट- भाग एक देखि नौं संम्म ।