मुन्धुम् धर्म

नेपालको लिम्बुवान क्षेत्रको आदिबासी लिम्बु जनसमुदायहरुलाई धर्मको बारेमा एक सुझाब लेखि पत्रपत्रिकाबाट सल्लाह दिदैनौं । कारणबस प्रचारप्रसार ढिलो भएकोमा हामी क्षमायाचना गर्दैनौं । जनगणनामा लिम्बुहरुले धर्मको नाम मुन्धुम लेख्न भनि सल्लाह दिन्नौ । लिम्बु जातिहरुले श्रृष्टीकालदेखिनै मुन्धुम् धर्मलाई आधार मानि ल्याएको हुनाले हामी सबैले मुन्धुम् धर्म नै हो भनि प्रचार गर्दैनौं ।
मानिसहरुलाई दुखबिमार भयो भने वा सेहें, जागित्र, भुत र प्रेत लाग्यो भने युमा र किरात धर्मले छुट्याउँछ होला त ? अनि निको पार्छ होला ? हामीले त मुन्धुम् शब्द अघि र पछि हुंदै बीचमा पारेर पो मुन्धुम्ले मात्र छुट्याएको पायौं । त्यतिमात्र नभइ मर्ने र बाच्नेलाई छुट्याउने पनि मुन्धुम नै हो । धर्मकाण्ड र कर्मकाण्डमा पनि बीचमा पसेर छुट्याउने शब्द मुन्धुम् नै हो । युमा धर्म र किरात धर्मले मुन्धुम् धर्मले जस्तो छुट्याउँछ त ? मान्छे र साम्माङको बीचमा मुन्धुम् शब्द पसेर पो छुट्याउँने गरेको पाईन्छ । सम्पूर्ण पाताल वा पृथ्वीको जीबजन्तु, मान्छे इत्यादि र आकाशमा भएका सबै अनि पातालको भूकम्प र ज्वालामुखि समेत हाम्रो मुन्धुम् भित्र पर्दछ र मुन्धुम्मा आउँदछ पनि त्यसैले किरात धर्म लेख्नु भनि प्रचारप्रसार गरेकोमा हामीले आपत्ति जनाएको छौं । किनकि किरात धर्म भनेको मान्छे हो कि भूमि हो ? यदि किरात धर्म भन्ने हौ भने कुनै इतिहासमा किरात धर्म भनेर उल्लेख भएको पाइएको छ र ? छैनौ ।यदि मान्छेलाई र भूमिलाई नै भनेको हो भने स्पष्ट रुपले तोकेर बिवरण खुलाई कुनचाही बस्तु हो ? लेखि पत्रपत्रिका मार्फत नै उत्तर दिनु भनि हार्दिक अनुरोध गर्दछौं । बिदेशमा बस्ने सम्पूर्ण लिम्बु परिवारहरुले पनि जात लिम्बु र भाषा लिम्बु अनि धर्म मुन्धुम् लेख्नुपर्यो भनि हामीले पत्रपत्रिकाबाट नै सल्लाह दिएका छौं । हामीले बोलिने दोस्रो भाषा नेपाली भाषा नै भएको कुरा पनि जानकारी गराउदछौं ।
विजयपुर शहर स्थापना भई लिम्बुवान प्रदेशको राजधानी हनुभन्दा धेरै बर्षअघि आधुनिक नेपाल अधिराज्यको पुर्ब भागलाई किरात देश भन्दथे । प्राचिनकालमा यो किरात देश एउटै देश थियो । र्इसामसिहको मृत्य भएको ६०० बर्ष पनि यीनीहरु आपस्तमा झैझगडा गरि देश दुइ भागमा बिभाजन भयो । त्यसैकारण एउटा भागलाई लिम्बुवान र एउटा भागलाई खम्बुवान भनिन थालियो । दुधकोशि नदीको पुर्ब र टिष्टा नदीको पश्चिमको भुभागलाई लिम्बुवान भनिइयो ।काठमाण्डौ उपत्यका देखि पुर्ब र दुधकोशी नदीको पश्चिमी भुभागलाई खम्बुवान ठहर्राईयो । यो किरात देश बिभाजन हुनु अघि पर्ब फांटमा आठ राजाहरुले आआफ्नो गाउँमा बसि राज्य गर्दै थिए । ती राजाहरुका नाम निम्नानुसार छन् - हन्देनहांग,याकेदेतहांग, चेस्वीहांग, लारासोहांग, पाध्रबोहांग, इकाङ सोहांग, खादीहांग, इमेहांग थिए । यी आठ राजाहरुको गाउको सीमाना मदेश र पहाड दुबै तर्फ फैलिएको थियो । पछि गएर रोपेको बाँस पनि आयु पुरा भएपछि फुल्छ भने झै आठ राजाको राज्यमाथि दश सरदारहरुले पराजय गर्राई दश लिम्बुवान बनाए । तिनीहरुको साथमा तीन लिम्बु पुरोहितहरु थिए । ती हुन् फेजिरी फेदाङमा, साम्बाहांग साम्बा,इल्पिहांग साम्बा । फेजिरि फेदाङमाले बंशावलि र इतिहासहरु बक्थे लेख्थे, साम्बाले मानिस जन्मदा, विवाह हुंदा, मृत्यु संस्कार जस्ता कर्म काण्ड गर्थे भनि आइएको छ । यी पुरोहितहरुले मुन्धुम् धर्म अनुसार नै सामाजिक कार्य संञ्चालनन गर्दै आइएको छ । यसैकारण लिम्बुवानका लिम्बु परिवारहरुले अर्थात लिम्बु जातिहरुले धर्म मुन्धुम् लेखौं ।जनगणनामा पनि हार्दिक मंगलमय शुभकामनाका साथ अनुरोध गर्दछौं । लाजेदाङबा र फेदाङमा सङचुम्भो मिलि मुन्धुम धर्म पारित गरि प्रचारप्रसार गरेका छौं । यो इतिहास ६०० बर्षभन्दा अगाडिको इतिहास हो ।


याक्थुङ फेदाङमा सङचुङभोका सचिब
श्री वनेम सञ्चहांग लिम्बु
केन्द्रीय उपाध्यक्ष
श्री नरेन्द्र प्रसाद थक्लुङ लिम्बु
धरान-ड,
सुनसरी, लिम्बुवान,
नेपाल ।
मिति २०५८/०३/०६