दिलेन्द्र कुमार तुम्बाहाङफे
जब सम्म लिम्बुवान पुनःस्थापना हुँदैन तब सम्म राजतन्त्रको अन्त्यसंगै मुक्तिको आभास लिन सकिदैन । त्यसैले महाराजाहरुले श्रीपेच छाडेर बहिर्गमन भए भनेर कहिल्यै ढुक्क भएर बस्न मिल्दैन तर फेरी 
पनि राजतन्त्रको आगमन हुन्छ भन्या चाहि होइन । तर सामान्तबादका दलालहरु एक पछि अर्को छोटे राजाको रुपमा श्रीपेच बीनाको नाइकेहरु पनि चीसो ओतको नागमणि र्सप भन्दा कम बिषालु हुँदैनन् । जसले हामीलाई प्रत्यक्ष वा परोक्ष रुपमा निरन्तर उपेक्षा र उत्पीडनमा पारेर डसेकै हुन्छन् । एक किसिमले यी जातहरु एकात्मक उत्पादन प्रणाली अन्तरगत पर्दछन् । अहिले यो प्रणालीलाई कसरी नष्ट गर्न सकिन्छ भन्ने समग्र आदिबासी जनजाति,दलित र मधेसीहरुको टाउको दुखाईको मुख्य बिषय बनेको छ । एकात्मक सामान्ति निरंकुश राज्य प्रणाली परिजीबीको प्रतिक हो । जसमा बितण्डता र कुतृत्यको संजाल रहेको हुन्छ । नेपालमा बर्गीय बिभेद भन्दा पनि जातीय बिभेद बिधामान छ । यी अधिनायकबादी तथा सामान्ति दलालहरुले गैरजातिहरुलाई दमन शोषण गर्दै लोपोन्मुख गराएर आफ्नो जातित्वलाई फैलाउदै महाकाली देखि पूर्वसम्म पुरयाए । यर्थाथ पृथ्बीनारायण शाहले लिम्बुहरुलाई नमासिने जाति भनेर दिएको उपनामले पुष्टि गर्दछ । आज पूर्व जानुहोस या महाकाली यीनैको अनुहारले ढाकेको हुन्छ । शिक्षा,स्वाथ्य,न्याय,उधोग,कलकारखाना र ब्यापार सबैमा एकल जातिको हैकम छ । यो फैलिएको जातीय संजाल ज्यामितीय अनुपातमा क्षेत्री १५.८ प्रतिशत,बाहुन १२.७४ प्रतिशत भन्दा माथी उग्ररुपले बढी रहेको छ । जनसंख्याको गणना नै संघीय ढांचाको परिभाषा दिएर १.५८ प्रतिशत लिम्बुहरुको जनसंख्या देखाउदै अहिले हाम्रो राज्य पाउन पनि जातीय घनत्वको कमीले लिम्बुवान पूर्वको नौ वटा जील्लाहरुलाई दिन नमिल्ने दाबी गर्न पनि पछि छैनन् । लिम्बुहरुको भूमी लिम्बुहरुले नै निर्णय गर्ने हो कि गैरजातिहरुले गर्न पाउने ? यो गैरजीम्मेवारी अधिकार कस्ले दियो ? मैले यहा गैरजाति भनेर औंल्याएको छु किनभने जसले जातिको सवाल उठाएर लिम्बुवानको अस्तित्व नामेट पार्न खोजीएको छ भने दोषी उपर औंला ठड्याउन जरुर छ कि छैन ? अर्कोतिर मैले बाहुनबादको बढी चर्चा गर्दा साम्प्रदायीकताको प्रश्न उठाएर जाति माथीको अपमान गर्न खोज्या चाही होइन तर भबिश्यमा घट्नसक्ने ठूलै दुर्भाग्यबाट बच्न आपसी कमी कमजोरीहरुलाई बर्तमान देखि नै समिक्षा गर्न आबश्यक छ की छैंन भन्ने प्रश्न सम्म मात्र हो । गत महिना हिमाल पत्रिकामा बाहुनको नाक काटिन्छ आलो रगत चाटिन्छ भनेर पाचथरतिर लिम्बुहरुले नारा लगाउदा त्यहाका बासिन्दाहरु मुख खोल्न पनि सक्या छैनन् भनेर लेखेको थियो भने मैले केवल बास्तबिकता यस्तो हुदैछ है मात्र भन्न खोजेको हुँ । पुस्तौं पूस्ता भुटानमा जमेर बसी सकेका लाखौ नेपालीहरु धोती न टोपी लखेटीएका दुखान्त ब्यथा नर्बिसन्दै दुइसय बर्ष पहिले देखी मेघालयमा बस्दै आएका नेपालीहरु पनि बीस जनाको हत्यासंगै लखेटिनुले नेपालमा जातीययुद्ध हुनसक्दैन भन्न पटक्कै मिल्दैन । लिम्बुवान स्वाभाबैले मिश्रति समाजमा आधारीत छ । यदी जातीय दंगा भएमा एकतिहाई जनसंख्या पूर्णरुपमा बिस्थापित हुनेछन् । जस्तो हाल किर्गिस्तानमा जातीय हिंसाले पाचलाख भन्दा बढी बिस्थापित भई सकेका छन् भने महिना दिनमै दुइ हजार जना भन्दा बढीको ज्यान गइसकेको छ । अहिले बिशेष गरेर लिम्बुवान दिंदैमा गैर जातिहरु भागरे भाग हुने डरले भोक र प्यास समेत बिर्सेर बसेका छन् । जुन कतै त्यसको शिकार नजिक त छैनौं अगुल्टाले हिर्काएको कूकूर बिजूली चम्किन्दा तर्सिन्छ भने झै आत्तिनु पर्ने होइन तर लिम्बुवान नदिएमा चाहि र्सबनाशको दिन आउदैन भन्न सकिन्न । तर जुद्धेर होइन जुटेर लिम्बुवानको आन्दोलनमा सबै जातिहरुलाई सहभागीता गराउने र राज्य पुनःस्थापना पश्चात सबै जातिहरुलाई राज्यको हेरक अवसरहरुमा समान अधिकार पाउनेगरी समेटिने भनिएको छ यसरी सरल सहज कदम पछि सरेर पनि माग पूरा भएन भने त्यसको परिणाम लिम्बुवान राज्यभरि जालो फिजाएर बसेका अधिपत्य माथी बिस्फोटनको खतरा होला कि नहोला ? हुन त बाहुन क्षेत्रीहरु लिम्बुवानको केन्द्रिय स्तरसम्मको कार्यकर्ताहरु पनि परिचालित छन् । तर एक दुइ जनाको प्रबेश भयो भन्दैमा बिश्वास्त हुनु हाम्रो सोझोपनको फाइदा पनि त लिन सक्छन् केन्द्रबाट छारो हाल्नलाई गुप्तचर पनि त बनाउन सक्छन् यदी सबै लिम्बुवानबासीहरु लिम्बुहरुको जस्तै राज्यको सार्बभौम रक्षाप्रति गम्भीर,पुनःस्थापनाको सवालमा कठोर प्रतिबद्धता,राज्यप्रतिको प्रेम र अन्तरआत्मा देखी नै गहिरो भावना र बिचारको नाडी छाम्न चुनाबको मैदानमा जादा बल्ल परिणमा फेला पर्दछ । माथी भनि सकेको छु लिम्बुवानको पृथक सामाजीक मिश्रणले गर्दा फोरमले मधेशबाट सोरसार पारेर सिट ल्याए झै लिम्बुवानलाई सम्झीनु भएन । त्यसैले लिम्बुवान प्राप्तिको एउटै बिधि हो आन्दोलन, यो शान्तिपूर्ण पनि हुन सक्छ या सशस्त्र पनि हुन सक्छ । बारम्बार लिम्बुवान जातीय घनत्वको आधारमा होइन । अब आफनो ऐतिहासिक पृष्ठभूमी लिम्बुवान फिर्ता हुनु पर्दछ भनिएको छ । लिम्बुवानमा रहेका दर्जनौ जातिहरुलाई भाग बण्डा लगाएर दर्जनौ राज्य बनाउन मिल्दैन । अनपेक्षित भार राज्यले थेग्न सक्दैन भने अर्कोतिर ती सबै आफैले राज्य संचालन त परै जाओस तर अनुभूती गर्न सम्म पनि सक्दैनन् । निचोड के हो त भने न्युनतम आधारभूत आत्मनिर्भरमा राजनीतिक,आर्थिक र धरातलीय बनोटको वजन इत्यादी कुराहरुको गहिरो अध्ययन र बिश्लेषण गर्नु् पर्दछ । तर साम्प्रादायिक रक्तपात निम्त्याउने नियतको खेल मात्रै हुदैछ । त्यसैले लिम्बुवान शान्तिपपूर्ण ढंगले सहजै पुनःस्थापना होला जस्तो लाग्दैन । एक त दिनानु दिन थपिन्दै गरेको लिम्बुवानमा सुरक्षाकर्मीहरुको क्याम्प स्थापना र तत्कालीन बिश्वपरिबेशलाई हेर्दा पनि थाइल्याण्ड र थोर बहुत लिम्बुवान प्रति सकरात्मक देखिने हाम्रै सामुन्ने माओबादी आन्दोलनले पाठ दिई सकेको छ । उस्को बाह्रबुंदे समझदारी बहुदलीय तथा संसदीय प्रणाली भएर जानुले उस्को दुष्कर्म प्रारम्भ भयो । अब यस्तै रहे बिश्व कम्युनिस्टको प्रभाब,लोकप्रियता र उद्गमतालार्इ समेत धरासायी बनाउन खोजी रहेको छ । दक्षिण पूर्बी एसियामा एकाइसौं शताब्दीको एक कालखण्डमा देखा परेको चम्किलो तारा परन्तु उल्का झै बिलाएर जाने त होइन भन्ने भबिश्यबाणी गर्न सकिन्छ । कुनै बखत बिश्व पूजीबादसंग टक्कर लिने बिस्तारबादसंग सुरुङ्गी खबरदारी गर्न पनि पछि नहट्ने क्रान्तिकारी कमरेडहरु यथास्तीथिबादी चौतारीमा बिश्राम लिएर नया नेपालको मुहार कल्पि बसेका छन् । फिलिपिन्स,भेइतनाम,कम्बोडीया युद्धहरुमा साम्राज्यबादको हजारौ हजार टनको टन बम बर्षाले सखाप पारीए तर नेपालमा भने बिदेशी हस्तक्षेप नभए पनि जस्तो सुकै राजनीतिक क्रान्ति पनि आखिर बाहुनबादमा आएर टुङ्गगीनु अर्थ पूर्णमान्न जरुर छैन अब । फेरी लिम्बुवानमा दलहरुको नकरात्मक दृष्टिगोचर, आत्मनिर्णयको अधिकार,सीमांकनमा गिद्धे दृष्टि जस्ता थुप्रै झमेलाहरु यथावत छदैछ । यी सबै कुराहरुलाई पन्छाएर एक मुष्ट सिङ्गो लिम्बुवान प्राप्ति चान्चुने कुरा होइन । अहिले खुल्लेआम रुपमा फेरी पनि हिन्दू राज्यको घोषणा र बाहुनबादी राज्यसत्ताको संस्कार एकाधिकारको पेवा बनाउन कोशिस हुदैछ । त्यसैले अब शासकीय प्रणाली,शक्तिको बाडफाड र राज्य पुनःसंरचनाको सवालमा थुप्रै चुनौति र बिसंगतिहरु भोली एक्कासी एकैसाथ तेर्सीएर आउने छन् । त्यसैले प्रतिकारको लागी पूर्व तयारी हुदै लिम्बुवानलाई हिंसात्मक आधीबेहरीले नबढारे सम्म लिम्बुवानले पूर्णता पाउन सक्दैन । शान्तिपूर्ण आन्दोलन सार्थक बन्न सक्दैन । किनभने जसरी हुन्छ देशमा अशान्ति मच्चाएर शैक्षिक,आर्थिक,राजनीतिक असन्तुलन र बिकासबाट पछि धकेलेर एकलौटी सत्ता लिप्सामा रमाउने । धर्मनिरपेक्षताको बदर गर्दै हिन्दू धर्मको पुनत्थान गर्ने,राष्ट्रको ढुकुटी शेषै दोहन गर्दै चरण लापारबाही गर्ने जब ढुकुटी टाट पल्टन्छ तब दाना पानी पनि टुट्छ अनि राष्ट्र पनि कंगाल हुन्छ तब जुम्राले लाशलाई छाडे झै छाडेर बिदेशी हस्तक्षेपको आहारामा असफल राष्ट्र फंयाकी दिएर काशींतिर कुलेलम ठोक्नु पनि बेर छैनन् ।
पनि राजतन्त्रको आगमन हुन्छ भन्या चाहि होइन । तर सामान्तबादका दलालहरु एक पछि अर्को छोटे राजाको रुपमा श्रीपेच बीनाको नाइकेहरु पनि चीसो ओतको नागमणि र्सप भन्दा कम बिषालु हुँदैनन् । जसले हामीलाई प्रत्यक्ष वा परोक्ष रुपमा निरन्तर उपेक्षा र उत्पीडनमा पारेर डसेकै हुन्छन् । एक किसिमले यी जातहरु एकात्मक उत्पादन प्रणाली अन्तरगत पर्दछन् । अहिले यो प्रणालीलाई कसरी नष्ट गर्न सकिन्छ भन्ने समग्र आदिबासी जनजाति,दलित र मधेसीहरुको टाउको दुखाईको मुख्य बिषय बनेको छ । एकात्मक सामान्ति निरंकुश राज्य प्रणाली परिजीबीको प्रतिक हो । जसमा बितण्डता र कुतृत्यको संजाल रहेको हुन्छ । नेपालमा बर्गीय बिभेद भन्दा पनि जातीय बिभेद बिधामान छ । यी अधिनायकबादी तथा सामान्ति दलालहरुले गैरजातिहरुलाई दमन शोषण गर्दै लोपोन्मुख गराएर आफ्नो जातित्वलाई फैलाउदै महाकाली देखि पूर्वसम्म पुरयाए । यर्थाथ पृथ्बीनारायण शाहले लिम्बुहरुलाई नमासिने जाति भनेर दिएको उपनामले पुष्टि गर्दछ । आज पूर्व जानुहोस या महाकाली यीनैको अनुहारले ढाकेको हुन्छ । शिक्षा,स्वाथ्य,न्याय,उधोग,कलकारखाना र ब्यापार सबैमा एकल जातिको हैकम छ । यो फैलिएको जातीय संजाल ज्यामितीय अनुपातमा क्षेत्री १५.८ प्रतिशत,बाहुन १२.७४ प्रतिशत भन्दा माथी उग्ररुपले बढी रहेको छ । जनसंख्याको गणना नै संघीय ढांचाको परिभाषा दिएर १.५८ प्रतिशत लिम्बुहरुको जनसंख्या देखाउदै अहिले हाम्रो राज्य पाउन पनि जातीय घनत्वको कमीले लिम्बुवान पूर्वको नौ वटा जील्लाहरुलाई दिन नमिल्ने दाबी गर्न पनि पछि छैनन् । लिम्बुहरुको भूमी लिम्बुहरुले नै निर्णय गर्ने हो कि गैरजातिहरुले गर्न पाउने ? यो गैरजीम्मेवारी अधिकार कस्ले दियो ? मैले यहा गैरजाति भनेर औंल्याएको छु किनभने जसले जातिको सवाल उठाएर लिम्बुवानको अस्तित्व नामेट पार्न खोजीएको छ भने दोषी उपर औंला ठड्याउन जरुर छ कि छैन ? अर्कोतिर मैले बाहुनबादको बढी चर्चा गर्दा साम्प्रदायीकताको प्रश्न उठाएर जाति माथीको अपमान गर्न खोज्या चाही होइन तर भबिश्यमा घट्नसक्ने ठूलै दुर्भाग्यबाट बच्न आपसी कमी कमजोरीहरुलाई बर्तमान देखि नै समिक्षा गर्न आबश्यक छ की छैंन भन्ने प्रश्न सम्म मात्र हो । गत महिना हिमाल पत्रिकामा बाहुनको नाक काटिन्छ आलो रगत चाटिन्छ भनेर पाचथरतिर लिम्बुहरुले नारा लगाउदा त्यहाका बासिन्दाहरु मुख खोल्न पनि सक्या छैनन् भनेर लेखेको थियो भने मैले केवल बास्तबिकता यस्तो हुदैछ है मात्र भन्न खोजेको हुँ । पुस्तौं पूस्ता भुटानमा जमेर बसी सकेका लाखौ नेपालीहरु धोती न टोपी लखेटीएका दुखान्त ब्यथा नर्बिसन्दै दुइसय बर्ष पहिले देखी मेघालयमा बस्दै आएका नेपालीहरु पनि बीस जनाको हत्यासंगै लखेटिनुले नेपालमा जातीययुद्ध हुनसक्दैन भन्न पटक्कै मिल्दैन । लिम्बुवान स्वाभाबैले मिश्रति समाजमा आधारीत छ । यदी जातीय दंगा भएमा एकतिहाई जनसंख्या पूर्णरुपमा बिस्थापित हुनेछन् । जस्तो हाल किर्गिस्तानमा जातीय हिंसाले पाचलाख भन्दा बढी बिस्थापित भई सकेका छन् भने महिना दिनमै दुइ हजार जना भन्दा बढीको ज्यान गइसकेको छ । अहिले बिशेष गरेर लिम्बुवान दिंदैमा गैर जातिहरु भागरे भाग हुने डरले भोक र प्यास समेत बिर्सेर बसेका छन् । जुन कतै त्यसको शिकार नजिक त छैनौं अगुल्टाले हिर्काएको कूकूर बिजूली चम्किन्दा तर्सिन्छ भने झै आत्तिनु पर्ने होइन तर लिम्बुवान नदिएमा चाहि र्सबनाशको दिन आउदैन भन्न सकिन्न । तर जुद्धेर होइन जुटेर लिम्बुवानको आन्दोलनमा सबै जातिहरुलाई सहभागीता गराउने र राज्य पुनःस्थापना पश्चात सबै जातिहरुलाई राज्यको हेरक अवसरहरुमा समान अधिकार पाउनेगरी समेटिने भनिएको छ यसरी सरल सहज कदम पछि सरेर पनि माग पूरा भएन भने त्यसको परिणाम लिम्बुवान राज्यभरि जालो फिजाएर बसेका अधिपत्य माथी बिस्फोटनको खतरा होला कि नहोला ? हुन त बाहुन क्षेत्रीहरु लिम्बुवानको केन्द्रिय स्तरसम्मको कार्यकर्ताहरु पनि परिचालित छन् । तर एक दुइ जनाको प्रबेश भयो भन्दैमा बिश्वास्त हुनु हाम्रो सोझोपनको फाइदा पनि त लिन सक्छन् केन्द्रबाट छारो हाल्नलाई गुप्तचर पनि त बनाउन सक्छन् यदी सबै लिम्बुवानबासीहरु लिम्बुहरुको जस्तै राज्यको सार्बभौम रक्षाप्रति गम्भीर,पुनःस्थापनाको सवालमा कठोर प्रतिबद्धता,राज्यप्रतिको प्रेम र अन्तरआत्मा देखी नै गहिरो भावना र बिचारको नाडी छाम्न चुनाबको मैदानमा जादा बल्ल परिणमा फेला पर्दछ । माथी भनि सकेको छु लिम्बुवानको पृथक सामाजीक मिश्रणले गर्दा फोरमले मधेशबाट सोरसार पारेर सिट ल्याए झै लिम्बुवानलाई सम्झीनु भएन । त्यसैले लिम्बुवान प्राप्तिको एउटै बिधि हो आन्दोलन, यो शान्तिपूर्ण पनि हुन सक्छ या सशस्त्र पनि हुन सक्छ । बारम्बार लिम्बुवान जातीय घनत्वको आधारमा होइन । अब आफनो ऐतिहासिक पृष्ठभूमी लिम्बुवान फिर्ता हुनु पर्दछ भनिएको छ । लिम्बुवानमा रहेका दर्जनौ जातिहरुलाई भाग बण्डा लगाएर दर्जनौ राज्य बनाउन मिल्दैन । अनपेक्षित भार राज्यले थेग्न सक्दैन भने अर्कोतिर ती सबै आफैले राज्य संचालन त परै जाओस तर अनुभूती गर्न सम्म पनि सक्दैनन् । निचोड के हो त भने न्युनतम आधारभूत आत्मनिर्भरमा राजनीतिक,आर्थिक र धरातलीय बनोटको वजन इत्यादी कुराहरुको गहिरो अध्ययन र बिश्लेषण गर्नु् पर्दछ । तर साम्प्रादायिक रक्तपात निम्त्याउने नियतको खेल मात्रै हुदैछ । त्यसैले लिम्बुवान शान्तिपपूर्ण ढंगले सहजै पुनःस्थापना होला जस्तो लाग्दैन । एक त दिनानु दिन थपिन्दै गरेको लिम्बुवानमा सुरक्षाकर्मीहरुको क्याम्प स्थापना र तत्कालीन बिश्वपरिबेशलाई हेर्दा पनि थाइल्याण्ड र थोर बहुत लिम्बुवान प्रति सकरात्मक देखिने हाम्रै सामुन्ने माओबादी आन्दोलनले पाठ दिई सकेको छ । उस्को बाह्रबुंदे समझदारी बहुदलीय तथा संसदीय प्रणाली भएर जानुले उस्को दुष्कर्म प्रारम्भ भयो । अब यस्तै रहे बिश्व कम्युनिस्टको प्रभाब,लोकप्रियता र उद्गमतालार्इ समेत धरासायी बनाउन खोजी रहेको छ । दक्षिण पूर्बी एसियामा एकाइसौं शताब्दीको एक कालखण्डमा देखा परेको चम्किलो तारा परन्तु उल्का झै बिलाएर जाने त होइन भन्ने भबिश्यबाणी गर्न सकिन्छ । कुनै बखत बिश्व पूजीबादसंग टक्कर लिने बिस्तारबादसंग सुरुङ्गी खबरदारी गर्न पनि पछि नहट्ने क्रान्तिकारी कमरेडहरु यथास्तीथिबादी चौतारीमा बिश्राम लिएर नया नेपालको मुहार कल्पि बसेका छन् । फिलिपिन्स,भेइतनाम,कम्बोडीया युद्धहरुमा साम्राज्यबादको हजारौ हजार टनको टन बम बर्षाले सखाप पारीए तर नेपालमा भने बिदेशी हस्तक्षेप नभए पनि जस्तो सुकै राजनीतिक क्रान्ति पनि आखिर बाहुनबादमा आएर टुङ्गगीनु अर्थ पूर्णमान्न जरुर छैन अब । फेरी लिम्बुवानमा दलहरुको नकरात्मक दृष्टिगोचर, आत्मनिर्णयको अधिकार,सीमांकनमा गिद्धे दृष्टि जस्ता थुप्रै झमेलाहरु यथावत छदैछ । यी सबै कुराहरुलाई पन्छाएर एक मुष्ट सिङ्गो लिम्बुवान प्राप्ति चान्चुने कुरा होइन । अहिले खुल्लेआम रुपमा फेरी पनि हिन्दू राज्यको घोषणा र बाहुनबादी राज्यसत्ताको संस्कार एकाधिकारको पेवा बनाउन कोशिस हुदैछ । त्यसैले अब शासकीय प्रणाली,शक्तिको बाडफाड र राज्य पुनःसंरचनाको सवालमा थुप्रै चुनौति र बिसंगतिहरु भोली एक्कासी एकैसाथ तेर्सीएर आउने छन् । त्यसैले प्रतिकारको लागी पूर्व तयारी हुदै लिम्बुवानलाई हिंसात्मक आधीबेहरीले नबढारे सम्म लिम्बुवानले पूर्णता पाउन सक्दैन । शान्तिपूर्ण आन्दोलन सार्थक बन्न सक्दैन । किनभने जसरी हुन्छ देशमा अशान्ति मच्चाएर शैक्षिक,आर्थिक,राजनीतिक असन्तुलन र बिकासबाट पछि धकेलेर एकलौटी सत्ता लिप्सामा रमाउने । धर्मनिरपेक्षताको बदर गर्दै हिन्दू धर्मको पुनत्थान गर्ने,राष्ट्रको ढुकुटी शेषै दोहन गर्दै चरण लापारबाही गर्ने जब ढुकुटी टाट पल्टन्छ तब दाना पानी पनि टुट्छ अनि राष्ट्र पनि कंगाल हुन्छ तब जुम्राले लाशलाई छाडे झै छाडेर बिदेशी हस्तक्षेपको आहारामा असफल राष्ट्र फंयाकी दिएर काशींतिर कुलेलम ठोक्नु पनि बेर छैनन् ।
No comments:
Post a Comment