जबेगु दिलीप लिम्बू
विविध धार्मिक, सास्कृतिक सस्कार र सभ्यताले भरीएको देश नेपालमा सम्बतको पनि आफ्नै मान्यता रहि आएको छ । किन नहोस् नेपाका सरकारी काजको सन्बतलाई विश्वमानचित्रमा छुट्टै भन्ने नाममा याहाका विविधतालाई नामेट गर्न खोजिएको किन नहोस् । तर नामेट हुन सकेन अनित याहा ल्होसारको नाममा माघिको आवरणमा र कक्फेक्वा तङनाम सँगै कुसङ तङबेको नामले रही रहृयो, नया बर्षे खुसी बडी रहृयो, विभित षडयन्त्रका साथ किरातीहरुको अस्तित्व र पहिचानलाईनै निमोठ्ने प्रयास गरिएता पनि अन्यमा सत्यको विजय हुदै इतिहासलाई निरन्तरता दिदै, जिवित रहिनैरहयो ।
खिस्टाब्दको,बुद्घीष्टको ल्होसार सँगै किरातीहरुको कुसङ तङबे पनि यही परिधिमा सुरु हुन्छ, थारुहरुको माघी अनि आम नेपालीले मान्यता दिएको मकरसक्रान्ति सगै किरात धर्म र सभ्यता मान्ने किरात राजा यलम्वरको सम्झनामा सुरु भएको यो सम्बतलाई "येत्ले तङबे" अर्थात किरात सम्बत भनिन्छ । येले तङबेको बारेमा ठोस प्रमाण फेला नपरेको किन नहोस् ,तर किरातीहरुले आफुले मान्दै ल्याएको मुन्धुमी मान्यता र सास्कृतिको निरन्तरता सगै यहि माघे सक्रन्तिबाट आफ्नो नया सम्बत सुरु हुनेमा विश्वास गर्न थालेका छन । यसमा तर्क यो छ कि, नेपालका तमाम आदिवासी जनजातिहरुको सम्बत यहि परिधिमा परिवर्तन हुन्छ । त्यसैका आधारमा पनि किराती सभ्यताका आज किरातका सन्तान भनी गर्व गर्ने लिम्बूहरु, आठपहरीया (अठप्प्रे),राई, कोचे, मेचे, देवान,लहरुङ, थिनेल, याङफु राई,सुनुवार,हायु, चेपाङ, थामी,तामाङ, थकाली, थाकल, थोकल, शेर्पा, मगरहरु,गुरुङहरु,थारु, दनुवार लगायतले यसै दिनबाट नयाँ बर्ष प्ररम्भको शुभकामना समेत आदान प्रदान गर्ने गरिन्छ ।
यलम्बर सम्बत बिक्रम सम्बत सुरु हुनु भन्दा ३ हजार ३ बर्षअगाडी भएको मानिन्छ भने इस्वि सम्बत भन्दा ३ हजार ६० बर्षभन्दा अगाडी भएको ऐतिहाससक प्रमाणहरुमा पाईनछ । सो अनुसार यस बर्षो यलम्बर सम्बत ५०६८ वर्षा प्रवेश गरेको छ । भाषा, लिपी, र साहित्य आफ्नै भएको किराती जातीहरुको सम्बतमा भने अझै प्रमाणिकताका आधारमा प्रचलनमा आइनसकेको भए पनि किरातकालको यलम्बरले शासन गरे पछिको गणना सग यो सम्बतलाई जोडेर हेर्ने गरेको पाइनछ ।
यलम्बर सम्बतको प्ररारम्भ माथिनै गरे झै माघे सक्रान्तिबाट प्रारम्भ हुन्छ, यसको पनि आ-आफ्नै खाले मिथक रहेको छ । परापूर्वकालदेखि नै धुमधामका साथ मानिन्दै आएको माघे सक्रान्तिलाई किरात लिम्बूहरुले "कक्फेवक तङ्नाम"का रुपमा मनाउछन भने यसैगरी सम्पूर्ण किरातीहरुले विभित पर्वको रुपमा मान्ने गर्दछन । माघे सक्रान्तीका दिन तरुल खोज्ने जंगल जानु कन्दमुल फलफूल खाएर जीवन यापन गर्ने गरेको आदिम सभ्यता हो । तर्सथ माघे सक्रान्ति र यलम्बर सम्बतको बिचमा कुनै न कुनै किसिम्को साइनो छ ।
यस्तै किरात राईहरुको लोकोक्ति अनुसार आफ्नो पूर्खा खोक्चीलिपत्र, राक्ष्यसनीको षड्यन्त्रबाट बच्नलाई बनतरुल खाएका थिए। यसैका सम्झनामा खुसियालिका साथ आज पर्यन्त यो चाड मनाउदै आएको मानिन्छ । त्यसैले उखानै छ, वनमा गई वनतरुल खाए धेरै दिन बाचिन्छ । किराती राजा यलम्बरले काठमाडौ-यलाखोम)को अहिरवंशी राजा भुवन सिंहलाई पराजित गरी यलाखोममा किराती शासनको सुरुवात गरेका राजा यलम्बरलाई सम्झिनदै यो "यलम्बर सम्बत" मान्ने गरेको विस्वास गरिन्छ ।
विविध धार्मिक, सास्कृतिक सस्कार र सभ्यताले भरीएको देश नेपालमा सम्बतको पनि आफ्नै मान्यता रहि आएको छ । किन नहोस् नेपाका सरकारी काजको सन्बतलाई विश्वमानचित्रमा छुट्टै भन्ने नाममा याहाका विविधतालाई नामेट गर्न खोजिएको किन नहोस् । तर नामेट हुन सकेन अनित याहा ल्होसारको नाममा माघिको आवरणमा र कक्फेक्वा तङनाम सँगै कुसङ तङबेको नामले रही रहृयो, नया बर्षे खुसी बडी रहृयो, विभित षडयन्त्रका साथ किरातीहरुको अस्तित्व र पहिचानलाईनै निमोठ्ने प्रयास गरिएता पनि अन्यमा सत्यको विजय हुदै इतिहासलाई निरन्तरता दिदै, जिवित रहिनैरहयो ।
खिस्टाब्दको,बुद्घीष्टको ल्होसार सँगै किरातीहरुको कुसङ तङबे पनि यही परिधिमा सुरु हुन्छ, थारुहरुको माघी अनि आम नेपालीले मान्यता दिएको मकरसक्रान्ति सगै किरात धर्म र सभ्यता मान्ने किरात राजा यलम्वरको सम्झनामा सुरु भएको यो सम्बतलाई "येत्ले तङबे" अर्थात किरात सम्बत भनिन्छ । येले तङबेको बारेमा ठोस प्रमाण फेला नपरेको किन नहोस् ,तर किरातीहरुले आफुले मान्दै ल्याएको मुन्धुमी मान्यता र सास्कृतिको निरन्तरता सगै यहि माघे सक्रन्तिबाट आफ्नो नया सम्बत सुरु हुनेमा विश्वास गर्न थालेका छन । यसमा तर्क यो छ कि, नेपालका तमाम आदिवासी जनजातिहरुको सम्बत यहि परिधिमा परिवर्तन हुन्छ । त्यसैका आधारमा पनि किराती सभ्यताका आज किरातका सन्तान भनी गर्व गर्ने लिम्बूहरु, आठपहरीया (अठप्प्रे),राई, कोचे, मेचे, देवान,लहरुङ, थिनेल, याङफु राई,सुनुवार,हायु, चेपाङ, थामी,तामाङ, थकाली, थाकल, थोकल, शेर्पा, मगरहरु,गुरुङहरु,थारु, दनुवार लगायतले यसै दिनबाट नयाँ बर्ष प्ररम्भको शुभकामना समेत आदान प्रदान गर्ने गरिन्छ ।
यलम्बर सम्बत बिक्रम सम्बत सुरु हुनु भन्दा ३ हजार ३ बर्षअगाडी भएको मानिन्छ भने इस्वि सम्बत भन्दा ३ हजार ६० बर्षभन्दा अगाडी भएको ऐतिहाससक प्रमाणहरुमा पाईनछ । सो अनुसार यस बर्षो यलम्बर सम्बत ५०६८ वर्षा प्रवेश गरेको छ । भाषा, लिपी, र साहित्य आफ्नै भएको किराती जातीहरुको सम्बतमा भने अझै प्रमाणिकताका आधारमा प्रचलनमा आइनसकेको भए पनि किरातकालको यलम्बरले शासन गरे पछिको गणना सग यो सम्बतलाई जोडेर हेर्ने गरेको पाइनछ ।
यलम्बर सम्बतको प्ररारम्भ माथिनै गरे झै माघे सक्रान्तिबाट प्रारम्भ हुन्छ, यसको पनि आ-आफ्नै खाले मिथक रहेको छ । परापूर्वकालदेखि नै धुमधामका साथ मानिन्दै आएको माघे सक्रान्तिलाई किरात लिम्बूहरुले "कक्फेवक तङ्नाम"का रुपमा मनाउछन भने यसैगरी सम्पूर्ण किरातीहरुले विभित पर्वको रुपमा मान्ने गर्दछन । माघे सक्रान्तीका दिन तरुल खोज्ने जंगल जानु कन्दमुल फलफूल खाएर जीवन यापन गर्ने गरेको आदिम सभ्यता हो । तर्सथ माघे सक्रान्ति र यलम्बर सम्बतको बिचमा कुनै न कुनै किसिम्को साइनो छ ।
यस्तै किरात राईहरुको लोकोक्ति अनुसार आफ्नो पूर्खा खोक्चीलिपत्र, राक्ष्यसनीको षड्यन्त्रबाट बच्नलाई बनतरुल खाएका थिए। यसैका सम्झनामा खुसियालिका साथ आज पर्यन्त यो चाड मनाउदै आएको मानिन्छ । त्यसैले उखानै छ, वनमा गई वनतरुल खाए धेरै दिन बाचिन्छ । किराती राजा यलम्बरले काठमाडौ-यलाखोम)को अहिरवंशी राजा भुवन सिंहलाई पराजित गरी यलाखोममा किराती शासनको सुरुवात गरेका राजा यलम्बरलाई सम्झिनदै यो "यलम्बर सम्बत" मान्ने गरेको विस्वास गरिन्छ ।
No comments:
Post a Comment