विश्वविख्यात रुसी साहित्यकार लियो टोल्स्टोयकी पत्नी सोफियाको डायरी पढ्ने हो भने संसारले जानेको टोल्स्टोय र व्यक्ति टोल्स्टोयमा आकाश-जमिनको फरक पाइन्छ । उनका 'युद्ध र शान्ति', 'अन्ना
कारेनिना'जस्ता उपन्यास र अनेकौं कथाहरू विश्वभरि नै सदावहार ढंगले पढिन्छन् । तत्कालीन रुसी समाजको बेजोड चित्रण पाइने उनका कृतिमा सदाचार, नैतिकता, आध्यात्मिक शुद्धतामाथि जोड दिइएको हुन्छ । टोल्स्टोय वास्तविक जीवनमा कस्ता थिए त ? सोफियाको डायरीले उनका बारेमा खासै राम्रो कुरा बोल्दैन । पति र पिताका भूमिकामा उनी पूरै चुकेको कुरा नारीवादीहरूले पटक-पटक उठाउँदै आएका छन् ।अठार वर्षको उमेरमा सोफियाको विवाह ३४ वर्षीय लियो टोल्स्टोयसँग भयो । त्यतिवेलाका सामान्य रुसी युवतीझैं सोफिया पनि संवेदनशील र व्यवहार-कुशल थिइन् । के भनिन्छ भने, नवआकांक्षा लिएर टोल्स्टोयकी घर भित्रिएकी सोफियाको जिन्दगी सुहागरातकै दिन भताभुंग भएको थियो । विवाहको पहिलो रातमै टोल्स्टोयले सोफियालाई धेरै आइमाईहरूसँग आफ्नो सम्बन्ध भएको कुरा बताएका थिए रे !सामन्ती संस्कार भएका टोल्स्टोयको जीवनभरि नै थुप्रै आइमाईहरूसँग सम्बन्ध रह्यो । 'काउन्ट' उपाधि प्राप्त उनी खान्दानी मानिस थिए । र, खान्दानी पुरुषको धेरै आइमाईहरूसँग सम्बन्ध हुनु त्यतिवेलाको रुसमा सामान्य कुरा थियो । उनको यही चरित्रले सोफिया र टोल्स्टोयको दाम्पत्य-जीवन द्वन्द्वग्रस्त बनेको थियो ।सोफिया भने टोल्स्टोयप्रति सदा समर्पित रहिन् । जिम्मेवार पत्नीका रूपमा टोल्स्टोयको हरेक आवश्यकतालाई ध्यान राख्थिन् उनी । टोल्स्टोयको ईष्र्यालु स्वभावका कारण उनी दुःखी हुन्थिन् । सोफिया संगीतप्रेमी थिइन् र संगीतकारहरूलाई असाध्यै सम्मान गर्थिन् । संगीतकार सेर्गेई इभानोभिचलाई सोफियाले भेटिन् भने लियो आगो हुन्थे । सोफियाले आफ्नो डायरीमा लेखेकी छिन्, 'पवित्रभन्दा पवित्र सम्बन्ध पनि यिनलाई नराम्रो लाग्छ । यिनी चाहन्छन् कि म दिनभरि घरै बसिरहूँ, कसैसँग नभेटूँ ।'टोल्स्टोयसँगको गृहस्थी जीवनको झर्का लाग्दो नियमितता र निरसतालाई उनले यसरी व्यक्त गरेकी छिन्, 'मलाई पि्रन्तानिचे सुप भन्नेबित्तिकै दिक्क लाग्छ । यो घरमा ३५ सालदेखि हरेक दिन बिहान, दिउँसो र बेलुका यही सुप बनारहेकी छु म । नारीको जिन्दगी पनि क्या अनौठो छ बा !'प्रसिद्धि भनेपछि उनका श्रीमान् कतिसम्म हुरुक्क हुन्थे । त्यसको बयान गर्दै उनले लेखेकी छिन्, 'यिनको चाहना कृतिबाहेक अरू केही छैन । उनी सबैका ध्यान आफूप्रति खिच्न चाहन्छन्, आफ्नो प्रचार गर्छन् ।' उनका धेरै कमजोरीहरूका बारेमा उनले उल्लेख गरेकी छिन् । तीमध्ये एक हो- टोल्स्टोयको यौन आशक्ति । उनले लेखेकी छिन्, 'आफ्ना रचनामा शारीरिक सुखको निन्दा गर्ने उनी यसैको खोजीमा बौलाहाझैं दौडिरहेका हुन्छन् ।'पत्नीका भावनालाई टोल्स्टोय कति महत्त्व दिन्थे भन्नेबारेमा १३ बच्चाकी आमा सोफियाको यो बयान पर्याप्त हुन्छ, 'म जब-जब गर्भवती हुन्छु, उनी मलाई छुनसम्म चाहँदैनन् । छुनु त टाढाको कुरा, यस्तोमा मलाई उनी हेर्नै चाहँदैनन् ।'उनी टोल्स्टोयले लेखेका कुराहरू सार्ने गर्थिन् । यो उनको नियमित काम थियो । आफ्ना डायरीमा उनले लेखेकी छिन्, 'रातको दुई बजेको छ र म अहिलेसम्म उनको लेख सार्दैछु । यो एकदम मिहिनेती काम हो । जब एउटै लेख दस/दसचोटि सार्नुपर्छ, मलाई कुनै उपलब्धिको महसुस हुँदैन । जब उनी युद्ध र शान्ति लेखिरहेका थिए, उनले दिउँसभरि लेखेका कुरालाई म राति सार्ने गर्थेँ । मेरो मनमा धेरै उत्साह हुन्थ्यो । त्यसमा म यौटा नयाँ सौन्दर्य खोजिरहेकी हुन्थेँ । तर, अचेल मलाई दिक्क लाग्छ । उनले लेखेका कुराको नक्कल उतार्नु सजिलो छैन । उनका अक्षर झिँगा जत्रा हुन्छन् । वाक्यहरू अधुरा हुन्छन् । पूर्णविराम, अल्पविरामजस्ता चिह्नहरू प्रयोग गर्दैनन् उनी ।'७ नोभेम्बर १९१० मा लियो टोल्स्टोयको अस्टापोवो रेल स्टेसनमा मृत्यु भयो । त्यो समयदेखि आफ्नो मृत्यु नभएसम्म उनी उदासी, एक्लोपन र अपराधबोधका साथ बाँचिरहिन् । १९१९ मा उनको मृत्यु भयो ।
कारेनिना'जस्ता उपन्यास र अनेकौं कथाहरू विश्वभरि नै सदावहार ढंगले पढिन्छन् । तत्कालीन रुसी समाजको बेजोड चित्रण पाइने उनका कृतिमा सदाचार, नैतिकता, आध्यात्मिक शुद्धतामाथि जोड दिइएको हुन्छ । टोल्स्टोय वास्तविक जीवनमा कस्ता थिए त ? सोफियाको डायरीले उनका बारेमा खासै राम्रो कुरा बोल्दैन । पति र पिताका भूमिकामा उनी पूरै चुकेको कुरा नारीवादीहरूले पटक-पटक उठाउँदै आएका छन् ।अठार वर्षको उमेरमा सोफियाको विवाह ३४ वर्षीय लियो टोल्स्टोयसँग भयो । त्यतिवेलाका सामान्य रुसी युवतीझैं सोफिया पनि संवेदनशील र व्यवहार-कुशल थिइन् । के भनिन्छ भने, नवआकांक्षा लिएर टोल्स्टोयकी घर भित्रिएकी सोफियाको जिन्दगी सुहागरातकै दिन भताभुंग भएको थियो । विवाहको पहिलो रातमै टोल्स्टोयले सोफियालाई धेरै आइमाईहरूसँग आफ्नो सम्बन्ध भएको कुरा बताएका थिए रे !सामन्ती संस्कार भएका टोल्स्टोयको जीवनभरि नै थुप्रै आइमाईहरूसँग सम्बन्ध रह्यो । 'काउन्ट' उपाधि प्राप्त उनी खान्दानी मानिस थिए । र, खान्दानी पुरुषको धेरै आइमाईहरूसँग सम्बन्ध हुनु त्यतिवेलाको रुसमा सामान्य कुरा थियो । उनको यही चरित्रले सोफिया र टोल्स्टोयको दाम्पत्य-जीवन द्वन्द्वग्रस्त बनेको थियो ।सोफिया भने टोल्स्टोयप्रति सदा समर्पित रहिन् । जिम्मेवार पत्नीका रूपमा टोल्स्टोयको हरेक आवश्यकतालाई ध्यान राख्थिन् उनी । टोल्स्टोयको ईष्र्यालु स्वभावका कारण उनी दुःखी हुन्थिन् । सोफिया संगीतप्रेमी थिइन् र संगीतकारहरूलाई असाध्यै सम्मान गर्थिन् । संगीतकार सेर्गेई इभानोभिचलाई सोफियाले भेटिन् भने लियो आगो हुन्थे । सोफियाले आफ्नो डायरीमा लेखेकी छिन्, 'पवित्रभन्दा पवित्र सम्बन्ध पनि यिनलाई नराम्रो लाग्छ । यिनी चाहन्छन् कि म दिनभरि घरै बसिरहूँ, कसैसँग नभेटूँ ।'टोल्स्टोयसँगको गृहस्थी जीवनको झर्का लाग्दो नियमितता र निरसतालाई उनले यसरी व्यक्त गरेकी छिन्, 'मलाई पि्रन्तानिचे सुप भन्नेबित्तिकै दिक्क लाग्छ । यो घरमा ३५ सालदेखि हरेक दिन बिहान, दिउँसो र बेलुका यही सुप बनारहेकी छु म । नारीको जिन्दगी पनि क्या अनौठो छ बा !'प्रसिद्धि भनेपछि उनका श्रीमान् कतिसम्म हुरुक्क हुन्थे । त्यसको बयान गर्दै उनले लेखेकी छिन्, 'यिनको चाहना कृतिबाहेक अरू केही छैन । उनी सबैका ध्यान आफूप्रति खिच्न चाहन्छन्, आफ्नो प्रचार गर्छन् ।' उनका धेरै कमजोरीहरूका बारेमा उनले उल्लेख गरेकी छिन् । तीमध्ये एक हो- टोल्स्टोयको यौन आशक्ति । उनले लेखेकी छिन्, 'आफ्ना रचनामा शारीरिक सुखको निन्दा गर्ने उनी यसैको खोजीमा बौलाहाझैं दौडिरहेका हुन्छन् ।'पत्नीका भावनालाई टोल्स्टोय कति महत्त्व दिन्थे भन्नेबारेमा १३ बच्चाकी आमा सोफियाको यो बयान पर्याप्त हुन्छ, 'म जब-जब गर्भवती हुन्छु, उनी मलाई छुनसम्म चाहँदैनन् । छुनु त टाढाको कुरा, यस्तोमा मलाई उनी हेर्नै चाहँदैनन् ।'उनी टोल्स्टोयले लेखेका कुराहरू सार्ने गर्थिन् । यो उनको नियमित काम थियो । आफ्ना डायरीमा उनले लेखेकी छिन्, 'रातको दुई बजेको छ र म अहिलेसम्म उनको लेख सार्दैछु । यो एकदम मिहिनेती काम हो । जब एउटै लेख दस/दसचोटि सार्नुपर्छ, मलाई कुनै उपलब्धिको महसुस हुँदैन । जब उनी युद्ध र शान्ति लेखिरहेका थिए, उनले दिउँसभरि लेखेका कुरालाई म राति सार्ने गर्थेँ । मेरो मनमा धेरै उत्साह हुन्थ्यो । त्यसमा म यौटा नयाँ सौन्दर्य खोजिरहेकी हुन्थेँ । तर, अचेल मलाई दिक्क लाग्छ । उनले लेखेका कुराको नक्कल उतार्नु सजिलो छैन । उनका अक्षर झिँगा जत्रा हुन्छन् । वाक्यहरू अधुरा हुन्छन् । पूर्णविराम, अल्पविरामजस्ता चिह्नहरू प्रयोग गर्दैनन् उनी ।'७ नोभेम्बर १९१० मा लियो टोल्स्टोयको अस्टापोवो रेल स्टेसनमा मृत्यु भयो । त्यो समयदेखि आफ्नो मृत्यु नभएसम्म उनी उदासी, एक्लोपन र अपराधबोधका साथ बाँचिरहिन् । १९१९ मा उनको मृत्यु भयो । 
No comments:
Post a Comment