इतिहासको पुनलेखन,मुद्रण तथा संघीयराज्य प्रणाली

दिलेन्द्र कुमार तुम्बाहाम्फे

बलिन्द्रा आशुझार्दै एउटी जापानीज महिलाले दूतबासबाट बाहिर निस्कन्दै पत्रकारहरुसंग बोलेको तीनबर्षछि पनि आजै जस्तो लाग्छ । यो थियो दोश्रो बिश्वयुद्धमा जापानले दक्षिणपूर्बी एसियामा साम्राज्यबादी शासनको दौडनमा मानबसंहारको मर्माहत र हृदयबिदारक घट्नाहरुलाई बिजयको रुपमा इतिहासको पाठयक्रममा समाबेश गर्न लाग्दा त्यसको बिरुद्ध चिनीयाली जनताहरु उर्लेको मानबसागरले बिश्वलाई दिएको शिक्षा । जहां बिश्वयुद्धमा लाखौ केारियन र चीनीयाहरुको ज्यान गएको थियो । हजारैा बालीका,महिलाहरु बलत्कृत भए हजारौ डरत्रासले बनजंगल गुफातिर भोकभोकै निसासिएर भौतारिन्दै मर्न पुगे । कैयौ घनाबस्तीहरु बम र तोपले ध्वास्त पार्दै बिरहलाग्दो उजाड बनाई दिए । हो सभ्य नागरिकहरु बर्तमानमा मात्र होइन अतित्का इतिहासकालको घट्ना बिचारहरुमा पनि सचेत हुन्छन् । सत्यतामा बिश्वास राख्छन् असत्य,अन्याय,अत्याचार माथि चीरफार गर्दै बलिदान दिन पनि पछि हट्दैन । हुन पनि बिश्वमा कैयौ इतिहासहरु मध्ये कति योगदानको रुपमा छन् कति भूल संगै ब्याख्यान गरिएको हन्छ । तर नेपालमा शाहबंशी राजाहरुको इतिहासमा सम्पूर्ण मस्तिक खन्याएर बिस्वास गर्न चाहि उचित हुदैन । त्यसमा बृहत मूल्याङ्गकन र बिश्लेषणको समिकरण आबश्यक छ । केही बर्षअघि २०५८ साल जेष्ठ १९ गते राती दरबार हत्याकाण्डमा तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रबाट नारायणहिटी हत्याकाण्डको छानबिन गर्न ३ सदस्यीय उच्चस्तरीय छानबिन समिति गठन गर्दै प्रधानन्यायाधीश केशबप्रसाद उपाध्याय अध्यक्ष प्रतिनिध सभाका सभामुख सदस्य, र प्रमुख प्रतिपक्ष दलको नेता सदस्य गरी तीन जनाको समिति गठन गरियो तर प्रतिपक्ष दलको संबैधानिक अड्चनले दुइ सदस्यीय समितिले ७ दिन पछिको प्रतिबेदनमा सो राजदरबार हत्याकाण्ड तत्कालीन युवाराजधिराज दिपेन्द्रमाथी सम्पूर्ण दोषलगाई आफनै जन्म दिने आमा-बाबु लगायत दर्जनौ परिवारजन्यलाई एउटै चिहान बनाउने हत्यारा दिपेन्द नै हो कि होईन, यसमा धरै बादबिबाद नबढौ, दुइ कुरा मात्र तर यदि दिपेन्द्र नै हो भने आत्मा हत्या गर्नेले कसरी टाउका पिछाडीबाट गोली हानी मरे भन्ने अबिश्वास र शंका नेपालीहरु सामु छ यदि होइन भने किन इतिहासमा उल्लेख गरियो - यस्तो अपराधीक घट्नाहरुको अपराधिक निर्णयको भाबी सन्ततिहरुलाई पापको शिक्षा सिकाउनु मात्र होइन अन्तरास्टि्रय जगतमा समेत बेइज्जती र आर्श्चर्य चकित बनाएको छ । अर्कातिर हामी नेपाली भन्ने बितिकै पृथ्बीनारायणशाहलाई राष्ट्र निर्माताको नायक भन्ने गर्र्छौ । तर पृथ्बी नारायणशाह बास्तबिक एकताको प्रतिक हो कि होइन ? त्यसमा न बहश छ नत चर्चा नै तर मोटामोटी उनको जीबनी केलाउदा उनले एकीकरणको अभियानमा राष्ट्रिय भावना र पबित्र मनले राष्ट्रिय एकताको मालामा गासेको पटक्कै देखिन्दैन बरु धेरै नेपालीहरुको हत्या,अन्धबिश्वास,जातीय थिचोमिचो,अपराध भनौ कसैको नाक काटीदिने कसैको आंखा,आर्थिक लूट भने केही राज्य जबरजस्ति कूतनीतिक ढंगले आत्मासमर्पण गराउने निरंकूसताको दबाबले जोडिएको राज्यहरुलाई एकीकरणको प्रतीक भन्न सोहै आना भूल हो । कानूनमा जातीय बिभेद माथी कडा सजाय भएपनि कोही बोक्सीको आरोपमा कोही अछुत घोषणा भनि गाउं निकाला गर्ने चलन ज्वालन्त घट्नाहरु अहिले पनि घटिरहकाछन् । हामीले नेपाल भन्ने बित्तिकै पृथ्बीनारायणशाह नै नेपाल हो नोपाल भनेकै पृथ्बीप्नारायणशाह भनेर जुन हामीले एकल चित्रण गरिरहेको छौ । बरु यतिसम्म भन्न सक्छौ पृथ्बीनारायणशाहको जन्म नभएको भए बाइसे चौबिसे राज्यहरु मध्ये कुनै सानातिना राज्यहरु एकआपसमा बिलय हुदै स्वातन्त्र तर संघीयराज्यमा बिकसित हुन पाउंथ्यो तर २४० बर्षपछि मात्र बल्ल हामी संघीयराज्य प्रणालीको अबधारणा ल्याएको छौ भनेपछि तपाई आफै कल्पना गर्नुहोस नेपाललाई समृद्धिबाट यूगौयूग पछि धकिलिएको छ कि छैन, हामीमा अर्को भ्रम के छ भने उनले एकीकरण नगरेको भए बिस्तारबादी भारत या चीनको भूगोलमा मिसिन्थ्यो भनेर जुन जयजयकारको गर्ब गर्छ जुन सवाल प्रसंगै बाहिरको हो । किन कि त्यो समयमा साम्राज्यबादी अगे्रजहरुको हमला थियो तर नेपाल उपनिबेशमा गएपनि अहिलेको जस्तो जर्जर अबस्था भन्दा सयौगुणा बढी बिकास हुन्थ्यो अर्कोतिर शाहबंशी राजाहरुले अग्रेजहरुसंग लड्न सम्म नलडेको चाही होइन तर जनताहरुको सार्बभौम र राष्टिय अस्तित्व रक्षाको निम्ति नभएर आफनै राज्यसत्ताको लोभ र स्वार्थको लागि नेपालीहरुलाई हतियारका लागि प्रयोग गरिएको थियो । जहां बालक, बृद्ध, महिला समेत ६०० जनालाई लिएर बलभद्र कुबरले नेपाल र अगे्रजबिच सन १८१४नोभम्बर १ का दिन नालापानीमा लडेको थिए । तर स्वार्थकोसत्ता नदिने बरु भूभाग बेच्दै गूमाउने नीतिले गरु गगराज मिश्र र चन्द शैखर उपाध्यायलाई प्रतिनिधि बनाई नेपालको एक तिहाई भूभाग (४०००० बर्ग माइल) भूभाग बि.स,१८७२ पौष सुगौली सन्धिमा गुमाउनु परयो यो दुखत पीडा पनि हामीसंग छदैछ । उनिहरुले अतिबादी कूरीति,घृणित संस्कार साम्प्रादायीक दंगा रास्टि्रय ढुकुटीको लुट्ले जग पनि यिनैले बसाले जुन त्यसको अवशेष यथावत छदैछ । नेपालमा न शान्ति छ न बिकास नै छ । न राजनीतिक दलहरु सुध्रित भए न जनताहरु नै चेतनशील हुन सके । मात्र भन्न जानेको छौ सतीले सरापेको देशमा कहिल्यै उन्नति हुदैन । हामी किन गरीबिको रेखामुनि बांच्न बाध्य छौ किन निमुखा भयौ यसको कारणहरु हामी संगै छन् किन कि बाहिरी देशहरुको हस्तक्षेप पनि छैन प्राकृतिकले ठगेको देश भनौ भने त्यो पनि होइन यो केवल हामी संगै गासिएर आएको यस्तो प्रबृति जुन पृथ्बीनारायणशाहले बीजारोपण गरिदिएको छोड्नै नसकिने संकीर्ण नसाको परिणाम हो । जुन संस्कारले यस्तो बनाई दियो एउटै नेपालीलाई ठूलो जात र सानो जातमा छट्याईयो । हलिया प्रथा,बैबाहिक प्रथा,हाड नाता बिच भएपनि तीन पूस्ताभित्र गोप्य बिबाह गर्ने तर जनताहरुले ६ बर्षभित्र गरेमा ७ बर्षकैद,आफ्ना सात पूस्ता सम्मका सन्तानहरुलाई भत्ता दिने चलनले अहिलको नाताबाद, परिवारबाद, कृपाबाद जस्ता अनेकन घृणित प्रबृति उदांगिएर आएको छ । यसैकेा अनुशरण गर्दै १०४ बर्षम्म जहानीया शासनले झन बढुवा पाई नेपालीहरु अन्धकारमै रुमलिए । त्यसपछि २००७ सालमा प्रजातन्त्रको वकालत भयो तर सीमित बर्ग,जाती,लिङ्ग र क्षेत्रलेमात्र उपयोग गरे । केन्द्रिकृत र एकात्मक राज्यब्यबस्थाले यति दह्रो जरा गाडे ब्रम्हाणहरुको हालीमूहालीले जनजाती,दलित र मधेसीहरुलाई प्रजातन्त्रको नाममा झन पीडित र उपेक्षित बनाईयो । संबिधान संसोधन गरियो तर यी सीमान्तकृत समुदायहरुले न न्याय पाए नत थोर राहत नै तीस बर्षम्म राष्टबादी भनाउंदाहरु दुइ दशक भन्दा लामो बहुदलीय ब्यबस्थाले जनताहरुलाई पोषक होईन शोषकमा रुपान्तरण गरियो हाम्रो देशमा शासन निरन्तर छ तर एउटा नेता रीक्सावालाका छोरो यात किसानको छोरो पनि त्यही सिको गरेर जब भारीभारी जनताहरुको मत सन्देश लिएर सत्तामा पुग्छन् अनि चारतिर पैसाको खोस्टो देख्न पाउंछ तब उसलाई जनताहरुको समस्याको पीर होइन पैसा लुकाउने ठाउंको पीर हन्छ । जनताका पसिना र रगतमा रम्दै करोडौ रकम कुम्याउंदै र्सपले भ्यागुता निलेपछि फुलिएका पेट झै भएर हिडिरहको देख्न पाईन्छ ।तर दुइ करोड पचासहजार नेपालीहरु मध्ये एक करोड जनताहरुलाई दुइछाक खान पनि धौधौ छन् दश रुपैयाको सिटामेाल र जीबनजल पनि सजिलैसंग किन्न नसकेर अकालमा नेपालीहरुको ज्यान गईरहको छ हजारौ नेपालीहरु सडकपेटीमा सुत्न बाध्य छन् हजारौ चेलीबेटीहरु मुम्बाईको रेडलाईडमा नारकीय जीबन बिताउन बाध्य छन् किन - श्रम तथा रोजगार प्रबर्द्धन बिभागका तथ्याङ्ग अनुसार ९ लाख ६३ हजार ७ सय ८ नेपाली महिलाहरु गरेर औपचारिक रुपमा २० लाख जना नेपालीहरु बैदेशिक रोजगारीको लागी कोही ५० डिग्रीको मरुभूमीमा कोही -१० डिग्री यूरापको कठय्राङ्गनिे जाडोमा पैसापैसा भन्दै भौतारिरहकोछन् किन ? अमेरिकामा बिजूली उत्पादन गरेको १६ बर्षलगत्तै नेपालमा फर्पिङ जलबिद्युत आयोजान गरियो तर डेढ शताब्दीमा पनि ६०० मेगावाट बिद्युत नभएर १६ घण्टाको लोडसेटिङले अन्धकारमा बसिरहका छौ । त्यस्तै थाईएयरवेज र नेपाल एयरलाइन्सले एकै दिनमा उडान भरेको थियो थाइल्याण्ड संग ९० वटा जहाज संचालनमा छन् तर नेपालसंग दुइटा थोत्रे जहाज पनि कहिले उड्न सक्दैन किन ? किनभने सामान्तिहरुले देशलाई खोक्रो पारेकाछन् जनताहरुले सिङ्गारिएर पठाएको बेहुलाले पनि जनताहरुको अबिर,फूलमालालाई दूरपयोग गरेकाछन् नेपालमा कानून छ तर दुखी, दरिद्र असाहाय र पीडितहरुलाई बांध्ने कानून मात्र छ नोकरशाही,पूजीपति,दलाल,जाली फटाहाहरुलाई कर्‍याककुरुक पारेर जनताहरुको सामु नाङ्गेझार पार्ने कानूनको खांचो छ ।जवसम्म नेपालामा भ्रस्टचारको उन्मूलन हुदैन तबसम्म नेपालमा बिकास हुनैहुदैन । चाहे सगरमाथाको देशमा गर्ब गरौ चाहे बिश्वकै दोश्रो जलबिधुतको धनि देश भनौ तर नेताहरु सिंगापूर पुग्छन् सिगापूर बनाउंछु यूरोप जान्छन् स्विजरल्याण्ड बनाउंछु भन्छन् दश बर्षा दशहजार मेगावाट उत्पादन गर्दै ७०,००० मेगावाट बिजूलीले नेपाललाई स्वार्ग बनाउंछु भन्ने दविासप्ना बाहेक केही पनि हैन । अब अन्तिम चरणमा नेपालमा केही रहरलाग्दा आशाहरु पलाएकोछ । संबिधानसभाबाट नेपाललाई संघीय राज्यप्रणालीमा रुपान्तरण हुदैछ । संघीयता भन्ने बित्तिकै सभ्य नेपालीहरुलाई नर्तसिन आग्रह गर्न चाहान्छु संघीयताको परिभाषा, फाईदा बेफाईदाहरुलाई ब्याख्यान गरेर बादबिबादको बिषय बनाउनु भन्दा छोटो मीठो संघीयता भनेको नै बिकेन्दिकरण मात्र हो भनेर बझनु पर्दछ । जुन बिकेन्दिकरण किन चाहियौ एकसय जाती ९२ भाषी भएका राष्टलाई एक भाषी, एक क्षेत्र र एकै जातीमा सीमित राज्य सत्ताको शोषणबाट मुक्ति पाउन, यी जातीहरुको धर्म,बर्ग,लिङ्ग,भाषा,जाती जस्ता ऐतिहासिक बिबिधततालाई सम्बोधन गर्न,जातीय र क्षेत्रीय तवरबाट उठेका जायज मागहरुलाई पूरा गरेर पृथकताबादी समुहहरुलाई नेपालराज्य भित्र पार्न,आर्र्थिक,सामाजीक,सास्कृतिक,राजनीतिक,र प्रशासनिक अधिकारको न्यायोति बांडफांड र समाबेशिकरण गर्न तर संघीयता भन्ने बित्तिकै सबै जातीयताका आधारमा राज्यहरु बिभाजन गर्न चाहि मिल्दैन कम्तिमा ऐतिसिक पृष्ठभूमी भन्नाले कुनै कालखण्डमा भोग चलन आफैले गर्दै आएको,कि त राज्य गरेको,कुनै अयिभलेख सन्धिसंझौता गरेको या नयाँ राज्यको अबधारणा आउन कम्तिमा आर्थिक,सामाजीक,राजनीतिक,न्यायीक पूर्बाधारहरुको मापदण्ड पूरा भएको । जस्तो कोचिलाराज्यको प्रस्ताबमा कुनै न्यूनतम आधार नै बीना लिम्बुवान भित्र उपराज्यहरुको माग गर्नु भनेको निराधार कुरा हो किन कि हरेक मेरुदण्डको सवालमा भोली ऊ लिम्बुवानराज्यमा निर्भर रहनुपर्छ भने किन राजनीतिक उछृखल र साम्प्रादायीक बिमेलमा हाम्फालिनु पर्येा एक त यो आत्मानिर्णय अधिकार सहित लिम्बुवानराज्यको लागि हुनैनसक्ने कल्पना बाहिर कुरा पनि हो । र संघीयराज्यहरु भन्नाले जस्ता लिम्बुवानको सवालमा लिम्बुजातीहरुको मात्र राज्य होईन भनिरहकाछौ लिम्बुवान एउटा भूगोल हो भूगोलभित्र बसोबास गर्ने सबै जातजातीहरुले समानुपातिकको आधारमा राज्यहरुको हरेक अङ्गहरुमा समाबेश् गरिनेछ जुन केन्दिकृत राज्य भन्दा छोटो दूरीमै राज्यको सर्बाङ्गीण अनुभूती लिन सकिन्छ । अर्कोतिर फाईदा राज्यभित्र हरेक अङ्ग संचालन हुने भएकोले टाउको दुखाईको मुद्धाहरुमा केन्द्रियसरकारले पन्छिन पाउंछ । र आफना गाऊ आफै बनाऊ भने झै आफ्नो राज्य आफै बनाऊ भन्ने प्रतिर्स्पधात्मक भिजनले खसबाहुनक्षेत्रीहरुले देश बिगारे लिम्बुहरुले पाएन भन्ने जुन जातीबादी समस्याहरुको अन्त्यसंगै सभ्य र समृद्ध समाजको नबजन्म हुनेछ । राज्यसंचालनमा सेना,पराष्ट र मुद्रा केन्द्रलाई बुझाएर हरेक मन्त्रालयहरु, प्रहरि र सर्बोच्च अदालतको सट्टा राज्यमा उच्चान्यायालय,निर्बाचनआयोग,अख्तियार दूरपयोग अनुसन्धान जस्ता कुराहरुलाई समेत मिलाएर न्यायापालिका,कार्यपालिका, ब्याबस्थापिका स्वातन्त्र रुपमा बिकसित हुनेछन् । पाठकबृन्द π इतिहासको सेरोफेरो संगै संघीयराज्यप्रणाली सम्म भन्नाले समयको परिबर्तन संगै अब नेपालीजनताहरु मौनतामा हैन एकतामा पूर्ण संघीयताको लागी सचेत हुनै पर्छ संघीयता बिखण्डन होइन इतिहासको समयक्रममा आउने ऐतिहासिक सुनौलौ अवसरको रुपमा लिनु पर्छ । तर शंकै शंकाको घेरा भित्र संघीय स्वरुप र राज्यको पुनसंरचनामा आबरण ढाकेर पूरानै संस्कारमा ल्याईने स्थीति पनि हुदैछ अर्कोतिर 'पर्ख र हेर' भन्दै असन्तुष्टि बर्गहरु ढुस्सिएर बसेका छन् त्यसैले कुनै दिन अनिस्ट र जातीय बिनास हुन सक्ने संभवानाहरु बढ्दै गईरहको छ त्यसैले समाजबाद उन्मुख लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको संस्थागत गर्न चाहानेहरु ,उदारबादी पूजिपति धार, राष्टबादी र परम्परागत जनबादी पक्षधरहरु दलीय मर्म र ब्यकितगत स्वार्थ भन्दा माथी उठेर सिदान्तमा मात्र होइन ब्याबहारमा पनि नयां नेपालको निर्माणमा सपथ लिनु पर्छ अन्यथा यस्तै राजनीतिक उथलपुथलको आँधीबेहरीले नेपाललाई कहां पुरयाउने हो हेर्न बांकी नै छ । जुन थप इतिहासको जन्म भनेर उल्लेख गर्नु पर्ने हुन्छ इतिहास भन्नाले यूगौयूगसम्म अमरत्व हुन्छ । सत्यतथ्यमा आधारित,नागरिक र राष्ट्रिय समन्यवयन सुहाउंदो नभएका बिषबस्तुहरुलाई हटाउनु पर्छ । जस्तो पृथ्बीनारायणशाहलाई राष्ट निर्माता र त्रिभुवनलाई राष्ट्रिय पीता भन्नु उचित नभएर मूर्ती ढाल्ने कार्यतिर छ तर इतिहासको पुनलेखन र परिमार्जन संगै अब नामेट पार्नु पनि उतिक्कै जरुर छ । sky_bluefree@yahoo.com