दिल पालुङवा लिम्वु "नेपाल कुश्शा"
नेपालमा येले तङवेको किटानीको कुरा उठिरहेको छ । यो कहासम्म पग्दैछ । आफ्नै ठाउँमा छ । वैरागी काईंलाको संयोजकत्वमा येले तङवे किटान सम्वन्धको समीतीमा हङकङको प्रतिनिधिको रुपमा मैले काम गर्नुपर्ने जिम्मा पाएकोले यस 
सम्वन्धी छलफल गत माघ १ गते २०६६ तदनुसार १५ जनवरी २०१० मा छलफल कार्यक्रम सम्पन्न भएको थियो । विषेश गरेर कियाचु हङकङले माघे संग्रान्ती र येले तङवे मनाउने कार्यक्रमको आयोजना गरेको थियो भने यही कार्यक्रममा येले तङवे सम्वन्धमा छलफल गर्ने विचार व्यक्त गरेका थिए सचिव नन्द चङसुलाई । सोही मुताविक तरुल खादै कार्यक्रममा माघे सग्रान्ती र येले तङवे एकैदिन पर्नु संयोग हो कि येले तङवेको उपलक्ष्यमा माघे सग्रान्ती मनाईएको हो छलफल भएको थियो । तर निष्कर्षनिस्कन सकेन । यो छुटटाछुट्टै रुपमा विकास भएको हुनुपर्ने तर्क पनि आएको थियो । त्यस्तै यो येले तङवे ५०७० भएकोमा सवैले नयां वर्षो शुभकामना आदान प्रदान गरेका थिए । मैले वर्तमान अवस्थामा लिम्वुवान स्वायत्त राज्यको कुरा उठीरहेको वेला लिम्वुहरुविच ५ जिल्ला र ९ जिल्लाहरुको प्रसंग नआई सम्पूर्ण लिम्वुवानको ऐतिहासिक भूमि लिम्वुवान स्वायत्त राज्यभित्र अटोस र हामीमा एकापसमा सद्भाव कायम होस भन्ने कामना गर्नुभयो । वुद्धिजीवी टंक चोङवाङले येले सम्वत यतीनै हो भनेर किटान गर्न कठिन हुंदा पहिले देखि चल्दै आएको चलनलाई कायम गरी चीन र भारतले गरेजस्तो सांस्कृतिक सम्वतको रुपमा मानिरहनुपर्ने कुरामा जोड दिनुभएको थियो । अर्का वुद्धिजिवी हस्त मास्वाले येले तङवे यलम्वरभन्दा अगाडिनै शुरु भएको र यसको निरन्तरता यलम्वरले दिएको हुन र यो सम्वत फेरवदल गर्नु नहुने मत जाहेर गर्नुभएको थियो । प्रदिप कन्दङवाले किटानी गर्नुपर्दा हचुवाको तालमा नगरेर यसको व्यापक अध्ययन अनुसन्धान गरेर गर्नुपर्छ यो पनि असम्भव नहुने वताउनुभयो । यही सेरोफेरोमा अन्य वुद्धिजिवीहरु भूपेन्द्र चेम्जोङ,इन्द्र वनेम, उत्तरमान लिम्वु, कृष्ण लावती, मदन कन्दङवा आदिको विचमा छलफल चलेको थियो । छलफलको क्रममा नेपालको इतिहासलाई हेर्दा ३७२७ जस्तो हुने र हामीले मान्दै आएकोमा तादाम्यता नमिलेको व्यक्त गरेको थिए । अर्थात आजको इतिहासलाई मध्यनजर गर्दा यलम्वर राजाले राज्य गरे यता र वर्तमान सम्वत लेखाई ५०७० मेल खादैन १३०० वर्षतलमाथि पर्न सक्छ । फेरी यो सम्वत कसरी पूर्खाले चलाएर ल्याए । त्यो पनि विचारणीय कुरा भएको वताईएको थियो । काठमाण्डौ उपत्यकामा पनि दश हजार वर्षअगाडिदेखिनै वसोवास भएको प्रमाणहरु पाईएकोले सवै कुराहरु विचारणीय देखिन्छन् । अन्त्यमा छलफलले एउटा निष्कर्ष निकालेको थियो । त्यो के भने येले तङवे ५०७० नै कायम राख्ने । यसको कारणचाही यलम्वरको नामवाट चलेतापनि यो संवत यलम्वरको पूर्खा राजाहरुवाटै चलेको थियो र यसलाई यलम्वरले व्यापक प्रचलनमा ल्याएका थिए । त्यसैले यही ५०७० लाई येले तङवे कायम गर्नु पर्ने र नेपालको संविधानमा लेखिनुपर्ने कुरामा जोड दिएका थिए । मेरो व्यक्तिगत धारणा पनि हङकङको वुद्धिजविीहरुझैं रहेको छ । किनकी यो सम्वत पूर्खाहरुले प्रचलनमा ल्याएका हुन । ५०७० अवश्य मनगढन्ते हुनसक्दैन । किम्वदन्तीमा आएको हुनसक्छ । यो राख्दा हामीलाई के घाटा छ या नराख्दा के फाईदा छ । अर्थात येले सम्वत नचलाउदा के हुन्छ या के हुदैन । मानिसहरु ग्लोवलाईजेशनको कारणर् इस्वी संम्वत मात्र चलाउं भन्ने पक्षमा पनि छन् । अंग्रेजी मात्र वोलुं नेपाली, लिम्वु, भाषा, लिपी आवश्यकता छैन । जीवन सरल छैन । त्यसैले सवैलाई सरल जीवनको आवश्यकता छ । यो अहिलेको वाध्यता पनि हो । तर सवै त्यस्तो हुदैनन् । कसैलाई आआफ्नो अस्तित्व वचाईराख्न मन लाग्छ । उनीहरुको विचारलाई पनि मध्यनजर गर्नु पर्ने हुन्छ । त्यसैले येले तङवेकोवारेमा विवाद नगरी ऐजन चलेको सम्वतलाई चलाएर लैजाऔं । यसको आधिकारिक व्याख्यामा यलम्वर राजाको नेपालको राज्य स्थापनासंग नजोडि उहाको पूर्खाहरु एकलव्यहाङ, सेच्छेरे सेनेहाङ आदिकाको पालादेखि भएको हुन सक्छ । वरु यसको अध्ययन अनुसन्धान गरेर कार्य गर्नु उत्तम देखिन्छ । किनकी एकलव्यहाङ पनि किराती लिम्वुहरुको प्रसिद्ध व्यक्तित्व हुन् । उनै एकलव्यहाङले चलाएको सम्वत यलम्वरले निरन्तरता दिएका हुन् । उनका सन्ततीहरुले उहाको प्रख्यातिको कारण उहाकै नामको वढावा दिएका हुन् । अन्य केही उदाहरणहरुमा किरात लिपी जसलाई लिम्वु लिपी पनि भनिन्छ-लाई नवौं शताव्दीका राजा सिरीजंगा र अठारौं शताव्दीका सिरीजंगा सिंथवेले पुनरुत्थान गरेका थिए -लाई सम्मान गरेर सिरीजंगा लिपी पनि भनिन्छ । यसो भन्दा सिरीजंगा लिपी अठारौं शताव्दीवाटमात्र चलेको होकि प्राचिन कालदेखि - यो पनि सोच्नु पर्ने हुन्छ । त्यस्तै जंग वहादुरको नाममा उहाको पछाडिको सन्ततीले जवरा लेख्ने गरेको उदाहरण पनि छन् । चार्डपर्वहरु चासोक तङनाम, कक्फेक्वा तङनाम आदिको प्रचलन कहिलेदेखि भयो भन्न मुस्किल छ । त्यसैले हामीले येले तङवेको वारेमा नअलमलिई साविक वमोजिम राखेमा कुनै फरकता हुदैन । पुरानो कुराहरुको निक्र्योल गर्न अवश्य कठिन कार्य हो सजिलो हुदैन । यसलाई किटानी गर्छु भन्नु मूर्खता पनि हो । किरातको इतिहास पुरानो छ । चीनीयाहरुले पनि उनीहरुको सम्वत पांच हजारको कुरा गर्दछन् । तर अफिसियल कार्य इस्वी सम्वतमा गर्दछन् । त्यसैले हामीले पनि येले सम्वत ५०७० लाई मान्यता, माघ १ गतेलाई नयां वर्ष(कुशङ तङवे)मनाउने चलन चलाऔं । व्यापकता ल्याईयो भने जनअनुमोदन आफै हुनेछ । साथै संविधान सभामा पनि यही कुरा उल्लेख गरौं । सेवारो ।
सम्वन्धी छलफल गत माघ १ गते २०६६ तदनुसार १५ जनवरी २०१० मा छलफल कार्यक्रम सम्पन्न भएको थियो । विषेश गरेर कियाचु हङकङले माघे संग्रान्ती र येले तङवे मनाउने कार्यक्रमको आयोजना गरेको थियो भने यही कार्यक्रममा येले तङवे सम्वन्धमा छलफल गर्ने विचार व्यक्त गरेका थिए सचिव नन्द चङसुलाई । सोही मुताविक तरुल खादै कार्यक्रममा माघे सग्रान्ती र येले तङवे एकैदिन पर्नु संयोग हो कि येले तङवेको उपलक्ष्यमा माघे सग्रान्ती मनाईएको हो छलफल भएको थियो । तर निष्कर्षनिस्कन सकेन । यो छुटटाछुट्टै रुपमा विकास भएको हुनुपर्ने तर्क पनि आएको थियो । त्यस्तै यो येले तङवे ५०७० भएकोमा सवैले नयां वर्षो शुभकामना आदान प्रदान गरेका थिए । मैले वर्तमान अवस्थामा लिम्वुवान स्वायत्त राज्यको कुरा उठीरहेको वेला लिम्वुहरुविच ५ जिल्ला र ९ जिल्लाहरुको प्रसंग नआई सम्पूर्ण लिम्वुवानको ऐतिहासिक भूमि लिम्वुवान स्वायत्त राज्यभित्र अटोस र हामीमा एकापसमा सद्भाव कायम होस भन्ने कामना गर्नुभयो । वुद्धिजीवी टंक चोङवाङले येले सम्वत यतीनै हो भनेर किटान गर्न कठिन हुंदा पहिले देखि चल्दै आएको चलनलाई कायम गरी चीन र भारतले गरेजस्तो सांस्कृतिक सम्वतको रुपमा मानिरहनुपर्ने कुरामा जोड दिनुभएको थियो । अर्का वुद्धिजिवी हस्त मास्वाले येले तङवे यलम्वरभन्दा अगाडिनै शुरु भएको र यसको निरन्तरता यलम्वरले दिएको हुन र यो सम्वत फेरवदल गर्नु नहुने मत जाहेर गर्नुभएको थियो । प्रदिप कन्दङवाले किटानी गर्नुपर्दा हचुवाको तालमा नगरेर यसको व्यापक अध्ययन अनुसन्धान गरेर गर्नुपर्छ यो पनि असम्भव नहुने वताउनुभयो । यही सेरोफेरोमा अन्य वुद्धिजिवीहरु भूपेन्द्र चेम्जोङ,इन्द्र वनेम, उत्तरमान लिम्वु, कृष्ण लावती, मदन कन्दङवा आदिको विचमा छलफल चलेको थियो । छलफलको क्रममा नेपालको इतिहासलाई हेर्दा ३७२७ जस्तो हुने र हामीले मान्दै आएकोमा तादाम्यता नमिलेको व्यक्त गरेको थिए । अर्थात आजको इतिहासलाई मध्यनजर गर्दा यलम्वर राजाले राज्य गरे यता र वर्तमान सम्वत लेखाई ५०७० मेल खादैन १३०० वर्षतलमाथि पर्न सक्छ । फेरी यो सम्वत कसरी पूर्खाले चलाएर ल्याए । त्यो पनि विचारणीय कुरा भएको वताईएको थियो । काठमाण्डौ उपत्यकामा पनि दश हजार वर्षअगाडिदेखिनै वसोवास भएको प्रमाणहरु पाईएकोले सवै कुराहरु विचारणीय देखिन्छन् । अन्त्यमा छलफलले एउटा निष्कर्ष निकालेको थियो । त्यो के भने येले तङवे ५०७० नै कायम राख्ने । यसको कारणचाही यलम्वरको नामवाट चलेतापनि यो संवत यलम्वरको पूर्खा राजाहरुवाटै चलेको थियो र यसलाई यलम्वरले व्यापक प्रचलनमा ल्याएका थिए । त्यसैले यही ५०७० लाई येले तङवे कायम गर्नु पर्ने र नेपालको संविधानमा लेखिनुपर्ने कुरामा जोड दिएका थिए । मेरो व्यक्तिगत धारणा पनि हङकङको वुद्धिजविीहरुझैं रहेको छ । किनकी यो सम्वत पूर्खाहरुले प्रचलनमा ल्याएका हुन । ५०७० अवश्य मनगढन्ते हुनसक्दैन । किम्वदन्तीमा आएको हुनसक्छ । यो राख्दा हामीलाई के घाटा छ या नराख्दा के फाईदा छ । अर्थात येले सम्वत नचलाउदा के हुन्छ या के हुदैन । मानिसहरु ग्लोवलाईजेशनको कारणर् इस्वी संम्वत मात्र चलाउं भन्ने पक्षमा पनि छन् । अंग्रेजी मात्र वोलुं नेपाली, लिम्वु, भाषा, लिपी आवश्यकता छैन । जीवन सरल छैन । त्यसैले सवैलाई सरल जीवनको आवश्यकता छ । यो अहिलेको वाध्यता पनि हो । तर सवै त्यस्तो हुदैनन् । कसैलाई आआफ्नो अस्तित्व वचाईराख्न मन लाग्छ । उनीहरुको विचारलाई पनि मध्यनजर गर्नु पर्ने हुन्छ । त्यसैले येले तङवेकोवारेमा विवाद नगरी ऐजन चलेको सम्वतलाई चलाएर लैजाऔं । यसको आधिकारिक व्याख्यामा यलम्वर राजाको नेपालको राज्य स्थापनासंग नजोडि उहाको पूर्खाहरु एकलव्यहाङ, सेच्छेरे सेनेहाङ आदिकाको पालादेखि भएको हुन सक्छ । वरु यसको अध्ययन अनुसन्धान गरेर कार्य गर्नु उत्तम देखिन्छ । किनकी एकलव्यहाङ पनि किराती लिम्वुहरुको प्रसिद्ध व्यक्तित्व हुन् । उनै एकलव्यहाङले चलाएको सम्वत यलम्वरले निरन्तरता दिएका हुन् । उनका सन्ततीहरुले उहाको प्रख्यातिको कारण उहाकै नामको वढावा दिएका हुन् । अन्य केही उदाहरणहरुमा किरात लिपी जसलाई लिम्वु लिपी पनि भनिन्छ-लाई नवौं शताव्दीका राजा सिरीजंगा र अठारौं शताव्दीका सिरीजंगा सिंथवेले पुनरुत्थान गरेका थिए -लाई सम्मान गरेर सिरीजंगा लिपी पनि भनिन्छ । यसो भन्दा सिरीजंगा लिपी अठारौं शताव्दीवाटमात्र चलेको होकि प्राचिन कालदेखि - यो पनि सोच्नु पर्ने हुन्छ । त्यस्तै जंग वहादुरको नाममा उहाको पछाडिको सन्ततीले जवरा लेख्ने गरेको उदाहरण पनि छन् । चार्डपर्वहरु चासोक तङनाम, कक्फेक्वा तङनाम आदिको प्रचलन कहिलेदेखि भयो भन्न मुस्किल छ । त्यसैले हामीले येले तङवेको वारेमा नअलमलिई साविक वमोजिम राखेमा कुनै फरकता हुदैन । पुरानो कुराहरुको निक्र्योल गर्न अवश्य कठिन कार्य हो सजिलो हुदैन । यसलाई किटानी गर्छु भन्नु मूर्खता पनि हो । किरातको इतिहास पुरानो छ । चीनीयाहरुले पनि उनीहरुको सम्वत पांच हजारको कुरा गर्दछन् । तर अफिसियल कार्य इस्वी सम्वतमा गर्दछन् । त्यसैले हामीले पनि येले सम्वत ५०७० लाई मान्यता, माघ १ गतेलाई नयां वर्ष(कुशङ तङवे)मनाउने चलन चलाऔं । व्यापकता ल्याईयो भने जनअनुमोदन आफै हुनेछ । साथै संविधान सभामा पनि यही कुरा उल्लेख गरौं । सेवारो ।
No comments:
Post a Comment