'बन्द’ संस्कृतिको विकृत अनुहार

खगेन्द्र संग्रौला

'बन्द'को हिंस्रक र विनाशक संस्कृतिमा बद्नाम नम्बर एक समुन्द्रसमीपको बंगलादेश हो कि हिमालमुनिको नेपाल ? यो कृष्ण हाछेथु, सुधीन्द्र शर्मा र सौभाग्यजङ शाहको अनुसन्धानको नवीनतम विषय हो । सुतीखेती गरून् । तर, 'बन्द'बाट पीडित, आहत, आजित र क्रुद्ध नेपालीका नजरमा 'बन्द'को मानवद्वेषी संस्कृतिमा नम्बर एक नेपालै हो । के हामी नेपाली अल्छे, बेढंगे, संवेदनहीन, अभद्र, नरपीडक र विनाशप्रेमी जाति हुनाले हामीलाई 'बन्द' नम्बर एकको यो अपश्रेय प्राप्त भएको हो ? 'हो' भन्न मलाई लाज लाग्छ । 'होइन' भन्ने ठावैँ छैन । 'बन्द' गर्न बुद्धि र विवेक चाहिँदैन । 'बन्द' गर्न संवाद र तर्कको कौशल चाहिँदैन । 'बन्द' गर्न सीप र लगन चाहिँदैन । 'बन्द' गर्न शिष्टता र मर्यादा चाहिँदैन । 'बन्द' गर्न उद्यमशीलता र सिर्जनशीलता चाहिँदैन । 'बन्द' गर्न लगानी र धैर्य चाहिँदैन । 'बन्द' गर्न 'बन्द'कर्ता भुसतिघ्रे भए पुग्छ । 'बन्द'कर्ता हुल्लडबाज भए पुग्छ । 'बन्द'कर्ता उन्मादी जत्था भए पुग्छ । 'बन्द'कर्ता विनाशवीर भए पुग्छ । 'बन्द'कर्ता परपीडाका स्रष्टा भए पुग्छ । र, 'बन्द'कर्ता अराजक जम्बोरी भए पुग्छ । 'बन्द'कर्ताको झुन्ड भालेको डाकमा ट्रयाकसुट लाएर, झोलामा पानीको सिसी र हातमा पार्टीको झन्डा बोकेर सडकमा निस्कन्छ । अनि उसको पहिलो काम-कर्तव्य हुन्छ- पक्राउ परेका केही निजी वा सरकारी वाहनलाई थलैमा दागबत्ती दिएर तिनको दाहसंस्कार गर्नु । ढुंगा थुपारेर र मुढा तेस्र्याएर सडक छेक्नु । टायर बालेर बस्तीमाथिको प्रदूषित आकाशमा थप विषाक्त धुवाँ फैलाउनु । हाउडे मुद्रामा हा-हा, हो-हो गर्दै वातावरणमा भयका जनपिराहा तरंगहरू सञ्चार गर्नु । यो अवरोध, यो विनाश र यो धुवाँले 'बन्द'कर्ताको पराक्रमको पहिलो कृतिको रूप लिन्छ । अनि, यो विद्रूप कृतिको समाचार आतंकयुक्त सन्देश बोकेर तुफानी गतिमा छिनभरमै बस्तीभरि फिँजिन्छ । अनि, भयाक्रान्त वाहनहरू आतुरीसाथ सडकबाट सरक्क पाखा लाग्छन् । पसल र कलकारखाना झ्याप्झुप् बन्द हुन्छन् । ताल्चा झुन्डिएका शिक्षालय रात्रिकालका मसानघाटसरी सुनसान हुन्छन् । सडकभरि निस्तेज पदयात्रीको लस्कर जीवनको बाजी हारेका अनुहार लिएर लुखुर-लुखुर हिँडेको उच्च्ााटलाग्दो दृश्य देखिन्छ । र, सहर भयानक युद्धपछिको विरक्तलाग्दो खण्डहर प्रतीत हुन्छ । मानिसलाई जति धेरै आतंकित तुल्याउन सक्यो, 'बन्द' त्यति नै सफल मानिन्छ । सडकहरू जति सुनसान भए, 'बन्द' त्यति नै सानदार ठहरिन्छ । सडकमा रगतका छिटा, वाहनका कंकाल, सिसाका टुक्रा र खरानीको थुप्रो जति धेरै भयो, 'बन्द' त्यति नै सशक्त साबित हुन्छ । अनि विनाश, यातना र कोलाहलका जति धेरै कथा रचियो, बन्दले त्यति नै ठूलो गौरव प्राप्त गर्छ । हुँदा-हुँदा 'बन्द'को यो संहारकारी व्याधिले अति सस्तो र चुत्थो रूप धारण गरेको छ । लोग्ने-स्वास्नीको झगडा पर्‍यो कि झोँकै-झोँकमा तिनले सडक 'बन्द' गर्ने खतरा पैदा हुन्छ । सडकमा ट्यापे कान्छाहरूको ग्याङफाइट पर्‍यो कि 'बन्द'को खतरा उत्पन्न भइहाल्छ । लामो दूरीका मूल सडकका दायाँ-बायाँ छाप्रा-टहरा बनाएर बसेका विपन्न नरनारी कुखुराका चल्लालाई चर्न सडकमा छाडिदिन्छन्, र कुन बेला वाहनले किच्ला भनी एक टकले दाउ हेरी बस्छन् । चल्लो क्याच्च भए तिनले नखत दस लाख हर्जाना र सहिद घोषणाको दाबी गर्दै सडक छेक्न अब बेर लाग्नेछैन । सोचौँ, 'बन्द'को विकारले बन्दकर्ता युवाहरूको मन-मानस र मनोविज्ञानमा के गर्दो हो ? लाटो बुद्धिले पनि अनुमान गर्न सकिन्छ, यसले उपध्रो गर्छ । यसले अभाव, अतृप्ति, उपेक्षा र असफलताको कारण तिनमा सञ्चित भएको कुण्ठा, क्रोध र प्रतिशोधरूपी रोगका जरामा युरियामल हालिदिन्छ । यसले तिनमा विनाश उत्तम हो, परपीडा परम् धर्म हो र हुल्लडबाजी जीवनको उदात्त पराक्रम हो भन्ने प्रेरणा सञ्चार गरिदिन्छ । उसो त यसले तिनमा अभद्रता नै भद्रता हो, अशिष्टता नै शिष्टता हो, विनाश नै निर्माण हो, अराजकता नै मर्यादा हो, हिंसा नै अहिंसा हो र परपीडा नै परोपकार हो भन्ने भाव पनि सञ्चार गरिदिन्छ । यो सत्य हो भने के 'बन्द' अमर्यादा, असभ्यता, मानवद्वेष र विनाशको उत्पादन गर्ने कारखाना हो ? हो भने नयाँ सभ्यताको निर्माण गर्ने अभियानमा जुटेका राजनीतिक दलहरूमा 'बन्द'प्रति यति ठूलो अनुराग र लालसा किन ? 'बन्द'ले जनसाधारणको नियमित दैनिक जीवनलाई क्षतविक्षत तुल्याउँछ । 'बन्द'ले अर्थतन्त्रमाथि बन्चरो बजार्छ र शिक्षामाथि घातक छर्रा प्रहार गर्छ । 'बन्द'ले जनजनका मनमा बन्दकर्ताप्रति केवल क्रोध र वितृष्णा जगाउँछ । तैपनि, बन्दको महामारी घट्नुको सट्टा झन्झन् बढ्दो छ । 'बन्द'मार्गी कुनै नेताले मलाई बन्दको एउटासम्म फाइदा बताइदेओस्, म निज हजुरलाई धनुष्टंकार मुद्रामा तीनचोटि नमस्कार गर्नेछु । विद्रोही पथमा छलाङ मार्दै शान्तिपथमा आएको माओवादी अहिले पार्टी प्रतिपक्षमा छ । र, उसको आह्वानमा अन्तहीनजस्तो लाग्ने 'बन्द' सिरियल जारी छ । लाग्छ, यो अदूरदर्शी 'बन्द' सिरियलबाट सबैभन्दा धेरै घाटा उसैलाई छ । धेरैजसो दैनिक ज्यालादारी श्रमिकहरू निःसन्देह माओवादीका मतदाता हुन् । 'बन्द'ले तिनको ज्याला खाइदिन्छ र तिनको चुलो तात्दैन । नाङ्लेपसलेदेखि लिएर धेरैजसो साना पसलेहरू उसैका मतदाता हुन् । 'बन्द'ले तिनका पेटीपसल वा कोठेपसलहरू बन्द गरिदिन्छ र पेट भर्ने तिनको चारो हरण गरिदिन्छ । उद्योग र कारखानाका धेरैजसो कामदार उसैका मतदाता हुन् । 'बन्द'ले तिनको रोजीरोटी हजम गरिदिन्छ र तिनलाई भोकको उपहार टक््रयाउँछ । धेरैजसो वाहनचालक र खलाँसीहरू उसैका मतदाता हुन् । 'बन्द'ले तिनका हात खाली गरिदिन्छ र तिनका खाली पेट मुसाको ताण्डव देख्न श्रापित हुन्छन् । 'बन्द'ले अस्पताल जान लागेका कतिपय मधौरुहरूको ज्यान बीच बाटामै शेष गरिदिन्छ । बन्दले सुत्केरी हुन प्रसूतिगृहको बाटो लागेका कतिपय नारीको दुर्दशा गराइदिन्छ । के मानवतावाद र श्रमिकमुक्तिको ध्वजामुनि संसार फेर्ने सपना बोकेर हिँडेको 'बन्द'कर्मी माओवादीलाई यति नाथे कुरा पनि थाहा छैन ? संविधानको लछुमन रेखा नाघेर उपध्य्राइँ गर्ने राष्ट्रपति रामवरण यादव, अनि तिनको विरोधको नाउँमा जनसाधारणले सास्ती खप्नुपर्ने किन ? जंगी पेसाको मर्यादाको मान राख्न नजान्ने महारथी रुक्मांगद कटवाल, तिनको विरोधको नाउँमा निर्दोष नागरिकले हैरानी झेल्नुपर्ने किन ? शान्ति-प्रक्रियामाथि तेजाब खन्याएर युद्ध निम्त्याउन आतुर हुने बाइस दल, लोकका गरिखाने नरनारीमाथि तिनमाथिको झोँक पोखिनुपर्ने किन ? अनि टाउको दुखेको ओखती नाइटामा लाउने तालको यो निसानाहीन र प्रभावहीन 'बन्द'को नरद्वेषी वितण्डा किन ? जो कसुरदार हो, विरोधको निसाना हुनुपर्ने उही हो । विरोधको लप्काले घेर्नुपर्ने त राष्ट्रपति कार्यालय शीतलनिवास पो हो । जो वितण्डाको व्यूहरचनाकार हो, हैरानीको भागी हुनुपर्ने उही हो । विरोधको आवेग र आवाजले घेर्नुपर्ने त सिंहदरबार हो, बालुवाटार दरबार हो, बल्खुदरबार हो, सानेपादरबार हो । जो होचो उसैका मुखमा घोचो भनेभै“m विरोधका नाउँ र निहुँमा 'बन्द'को नौटंकी रचेर जनसाधारणको हुर्मत लिनुको तुक के हो ? सिर्जनशील विवेक र चतुर जुक्तिले काम गर्ने हो भने विरोधका रचनात्मक र प्रभावकारी तरिका पनि त हुँदा हुन् । द्वन्द्वका उपासकको सातो जाने गरी विशाल विरोध र्‍यालीहरू निकाल्न सकिँदो हो । युद्धका अभियन्ताका मुटु थर्किने गरी अपार जनसागरको प्रदर्शन गर्न सकिँदो हो । धर्ना र घेराउको मञ्चन गर्न सकिँदो हो र आमरण अनशनको ध्वाँस दिन पनि सकिँदो हो । फराकिला डबलीमा चोट्टलिा गीत र कटाक्षकारी हास्य अभिनयका बाणले जनजनका नजरमा सर्वांग नांगिने गरी इतिहासका खलपात्रहरूको धज्जी उडाउन सकिँदो हो । के अमानवीय र विनाशकारी 'बन्द'को चक्रलाई बन्द गर्न 'बन्द'पीडित नागरिकले हात-हातमा लाठा र भाँटा बोकेर ग्वाग्र्वार्ती सडकमा निस्कनै पर्ने हो ? 'बन्द'का अति उत्साही अभियन्ताहरू हो ! 'बन्द'को वितण्डा सदाका लागि बन्द गर । यो अतिशय 'बन्द'पीडित आमनेपालीको हृदयको आवाज हो ।