वि.सं.२००७ सालको क्रान्ति नायक जि.वी. याक्थुङवा(लिम्वु)

दिल पालुङवा लिम्वु "नेपाल कुस्सा"
सन १९२० मार्च २६ मा वावु मकरजंग र आमा मोतिदेवीको कोखवाट वर्माको मचिना होलीलाईनमा जी.वी. याक्थुङवाको जन्म भएको थियो । उनी हेम्व्या लिम्वु परिवारका हुन् । उनको पुर्ख्यौली घर पानथरको अमरपुर हो । उनले प्रमाणपत्रसम्मको अध्ययन गरेर सैनिक अधिकृतमा प्रवेश गरी ब्रिटिश गोर्खा फौजको तर्फवाट वर्मामा जापानिज विरुद्ध लडेका थिए । वि.सं.२००७ सालमा कांग्रेस पार्टीले नेपालमा जहानीय राणा शासन विरुद्ध शसस्त्र आन्दोलनको योजना तर्जुमा गरेको थियो । यो अगाडि "भारतमा अखिल भारतीय नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस" देवी प्रसाद सापकोटाको सभापतित्वमा गठित थियो र यहा पछिवाट विश्वेश्वर कोईरालाहरु पनि समाहित थिए । यो समुह गान्धीवादी थिए । यीनीहरु शान्तिपूर्ण आन्दोलनको पक्षमा थिए । अर्कोतिर सुवर्ण समशेर राणाहरुको "नेपाल प्रजातन्त्र कांग्रेस" अस्तित्वमा थिए । यसको शसस्त्र समुहमा जि.वी याक्थुङवाहरु थिए । यीनीहरु सशस्त्र क्रान्तिले मात्र राणाहरु हटाउने कुरामा विश्वास राख्थे । यी दुवै पार्टीहरु भारतीय भूमिमा गठित थिए । यीनीहरु वल्लवल्ल सशस्त्र क्रान्तिमा जाने सहमती भएर एक भए । तव सशक्त रुपमा उनीहरुले कलकत्तामा भूपू व्रिटिश र्इण्डिया आर्मी लगायत युवाहरुलाई समेटेर सैनिक दस्ता निर्माण गरेका थिए । भारतले पनि यो सैनिकलाई सहयोग गरेको थियो । राशन पानी तथा हतियार तथा सैद्धान्तिक सहयोग गरेको थियो । यो सैनिक दस्तामा जी.वी. याक्थुङवा पनि सामेल थिए । उनले यो दस्ताको नाम जनमुक्ति सेना राखेका थिए । जी.विको र्इमान्दारिता, वहादुरीता, दूरदर्शिता, नेतृत्व क्षमताको कारण उनले चांडैनै क्रान्तिको नेतृत्व गरेका थिए । तत्कालिन कांग्रेस नेता विश्वेश्वर प्रसाद कोईराला लगायतकाहरु उहाको कमाण्डिङ शक्तिदेखि अचम्ममा परेका थिए भने हतियारवद्ध क्रान्ति सफल हुनेमा ढुक्क थिए । उनले जनमुक्तिसेनाको कमाण्डिङ गरेपछि विराटनगरमा राणा कार्यालय क्षेत्रमा हमला गरे । ट्याक्टरलाई ट्याङकको रुपमा प्रयोग गरेर राणाहरुको पर्खाल भत्काए । त्यसपछि राणाहरुले आत्मार्समर्पण गरे । त्यस्तै धनकुटा दरवारमा पुगी त्यहापनि आक्रमण गरे । त्यहापनि राणाहरु टिक्न नसकि आत्मासमर्पण गर्न पुगे । राणाहरुको प्रशासन ध्वस्त वनाएपछि लिम्वुवान प्रान्तिय सरकार गठन गराए । त्यसमा ललित वहादुर तुम्वाहाम्फेलाई प्रमुख वनाएर काजीमान कन्दङवा, गुञ्जमान आङवुहाङ आदिलाई मन्त्रीहरु वनाए । ललित वहादुर पहिले राणा समर्थक तथा सल्लाहकार थिए । पछि याकथुम्वाले भेटी कांग्रेस वनाएका थिए । त्यो वेला याक्थुम्वाकै निर्देशनमा र्इलाम, ताप्लेजुङ, तेरथुममा राणा कार्यालय ध्वस्त वनाउदै थिए । उनी यती शत्तिशाली थिए कि उनको अगाडि राणाहरु पनि डरले थुरथुर हुन्थे । धनकुटा कव्जा पछि उहां आफनो दलवल सहित भोजपुर गए । त्यहा प्रत्रि्रान्ति भई नारदमुनी थुलुङलाई नजरवन्द वनाईएको थियो । राम प्रसाद रार्इ लगायतलाई जेलमा नेल लगाई थुनिएको थियो । भोजपुरको त्यस्तो खवर पाएर उनी त्यहा गएका थिए । त्यसवेला प्रतिक्रान्तिकारीहरु डरले कोही भागेका थिए भने मकर वहादुर वान्तवा, पशुराम रार्इहरु आदिले आत्मासमर्पण गरेका थिए । उनले सवैलाई मुक्त गरेर सामयिक सरकारलाई प्रशासनको काम जिम्मा दिएका थिए । त्यसपछि काठमाण्डौ हान्न उनीहरु लागे । पूर्ववाट लिम्वु रार्इको लगायत जनजातिहरुको विशाल लडाकु टोली काठमाण्डौ पुग्दा धुर्त कांग्रेसका नेता विपी कोईरालाहरुले हतार हतार गर्दै राजा, राणा र कांग्रेसको विचमा त्रिपक्षीय दिल्ली सम्झौता गरे । त्रिभूवन राजा भए, राणा र कांग्रेसहरुले मन्त्रीमण्डल गठन गरे । नेपालमा सरकार गठन गरेपछि लिम्वुवानमा निर्मीत लिम्वुवान प्रान्तीय सरकार पनि कांग्रेसले हतारहतार विगठन गरायो । लिम्वुवानवादीहरुलाई असन्तोष भयो । उनीहरु विचमा वेमेल भयो । कोही कांग्रेसमै लागे । कोही लिम्वुवानको वकालतमा लागे । कांग्रेसमा लाग्नेहरुलाई सरकारले केही गरेन । तर लिम्वुवानवादीहरु सरकारको पेलानमा परे । विजय वहादुर लिम्वु जस्ता लिम्वुवान राज्य निर्माणको लागि लागिपर्ने नायक पनि त्यही राजनितिक दाउपेजमा र्इलामामा मारिएका थिए । वि.सं.२००७ सालको क्रान्तिकारी लडाकु जनसेनाहरुमा आधाभन्दा वढी संख्यामा लिम्वुहरु थिए । किनकी लिम्वुहरुलाई लिम्वुवानको आश देखाईएको थियो । त्यसको खातिर वहुसंख्यक लिम्वुहरु लागेका थिए । नेपालमा सरकार गठन भएतापनि जी.वी.याक्थुङवा जस्ता होनहार व्यक्तित्वलाई पनि सरकारमा सामेल गर्राईएन । उनलाई जनमुक्ति सेनामै थन्क्याईयो । उनले राक्ष्ट्रिय सेनावाट कुनै पनि वेला संकट आईपर्ने देखेर जनमुक्ति सेनालाई राष्ट्रिय सेनामा समाहित गर्नुपर्छ नत्र पछि समस्या आउन सक्छ भनेर विपीलाई जोडदार आग्रह गरेका थिए । तर विपीले उनको कुरालाई लत्याएका थिए । तर उनको कुरा नमान्दा विपीको सरकारलाई पुरानो नेपाली सेनाले वि.सं.२०१७ मा महेन्द्रव्दारा अपदस्त गर्राईयो । तसै जनमूक्ति सेनालाई रक्षादलमा परिणत गरियो । उनलाई रक्षादलमै सिमीत पारियो । राणाहरुले उनलाई साह्रै पेले । उनको टाउके नर समसेर राणा थिए । उनले याक्थुङवालाई मार्ने योजना पनि वनाएका थिए । तर त्यो षडयन्त्र चांडै थाहा पाएर उल्टो नरसमसरेलाई चेपारोमा पारेर पक्राउ गरी हायलकायल वनाए । जहा वसेर पनि राम्रो काम गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता राख्ने उनी(जीवी)लाई नरसमसेरलाई सरकारले उसको कर्तुतको कारण हटाएर प्रमुख वनायो । त्यसपछि उनले रक्षादललाई राम्ररी सञ्चालन गरे । उनैले रक्षादललाई नेपालप्रहरीमा रुपान्तरण गरे । नेपाल प्रहरीको संस्थापक उनै थिए । यद्यपी अहिले पनि प्रहरी जन्मदिवस मनाएता पनि याक्थुङवाको वास्था गरिदैन । विडम्वना यस्तै रहेको छ उनको र समग्र जनजातिको । उनी राणा वाहेकको जनताको छोरोवाट वनेका प्रथम आईजीपी हुन् । उनलाई नेपालको मन्त्रीमण्डलमा राखेर लानुपर्ने व्यत्तित्व थिए । तर कांग्रेसले त्यो सोचेन । पछाडि उनलाई वर्माको राजदूत पनि वनाईएको थियो । याकथुङवा क्रान्तिकारी मात्र थिएनन् । उनी साहित्यकार पनि थिए । क्रान्तिताका उनले क्रान्ति गीत पनि लेखेका थिए । उनको गीत क्रान्तिकारीहरुले क्रान्तिको समयमा गाउने गर्दथे । उहाको व्यक्तित्वलाई हेर्दा यो देखिन्छकि उनी वहुमुखी प्रतिभाका धनी थिए । उनी नभएकाभए वि.सं.२००७ सालको क्रान्ति सफल नहुन सक्थ्यो । विशेश्वर प्रसादको उचाई नवढ्न सक्थ्यो । कोईराला परिवारको स्थिती आजको जस्तो हाईहाई हुने थिएन । भन्ने गरिन्छ उनी जनजाति भएकाले, लिम्वु भएकाले ओझेलमा परेका हुन् । यदी वाहुन क्षेत्री भएका भए उनी मन्त्री प्रधानमन्त्री पनि हुनसक्थे । त्यस्तै उनको सम्मानमा वृहत कार्यक्रमहरु सञ्चालन हुन्थे । उनलाई सम्झना गरिन्थ्यो । यद्यपी अव उहाको परिवारवाट पनि उनको नाममा ट्रस्ट खोलेर कार्यक्रम गर्न सकिने सम्भावना छ । त्यस्तै उहां लिम्वु व्यक्तित्व भएकोले लिम्वु जातिले पनि उनको नाममा केही राम्राकामहरु गर्न सकिने कुरालाई नकार्न मिल्दैन । सेवारो।।