लिम्वुहरुको महान चाड चासोक तङनाम हो दशै र तिहार होईन ।

दिल पालुङवा लिम्वु "नेपाल कुश्शा"
वास्तवमा लिम्वुहरुको महान चाड चासोक तङनाम हो । दशैं र तिहार होईन । कसैले अझै पनि दशैलाई भन्दा तिहारचाही लिम्वुहरुको चाड हुने विचार व्यक्त गरेका छन् । तर मेरो अनुसन्धानमा तिहार पनि लिम्वुहरुको चाड नभएको देखिन आएको छ । यी दुवै चाड लिम्वुहरुको होईन भन्ने कुरा निम्न कुराहरुले र्छलङग्याउछ । दशैमा हामी नौरथाको पूजा गर्दैनौं, पितृको श्राद्ध गर्दैनौं । दुर्गादेवीको पुजा गर्दैनौं । यसको पुजा हिन्दूहरुले मात्र गर्दछन् । त्यस्तै तिहारमा कुकुर, गाई, गोरु, कागको पुजा गर्दैनौं । भाई टिका लगाउदैनौं । अहिले हामीले गरेको छिमेकीको देखासिकी मात्र हो । हामी मात्र खेल्छौं देउसी लारिङगेक नाम्लिङगेक । यसमा वलिहाङको प्रसंग आएतापनि वलिहाङ राजाको इतिहास लिम्वुसंग त्यती जोडिएको भेटिदैन । यो कुनै किरातीहरुको पूर्खा हुन् । त्यसैले यी दुवै चाडहरुलाई लिम्वुहरुको मौलिक चाड मानिदैन । सामाजिक सद्भावमा मानिएको चाडमात्र मान्न सकिन्छ । तर चासोक तङनाम लिम्वु मौलिकतामा मानिन्छ । अन्नवाली पाकेको उपलक्ष्यमा यो चाड मनाईन्छ । नयां अन्न पाक्यो । दुख गरेर फलाएको वाली पाक्यो । अव सवैलाई सुख समृद्धी होस भनेर तागेरानिङवाफुमाङलाई पुजा गरिन्छ । त्यस्तै पाकेको अन्न र्सवप्रथम उनै माङलाई चर्ढाईन्छ । त्यस्तै पूर्खाहरुलाई पुकारिन्छ । विषेश सिवेरा याक्थुङमालाई पुजिन्छ । उनी लिम्वुरुको चेली पूर्खा हुन् । यस पुजाको वेला लिम्वुहरुले मान्ने प्रायस सवै देवदेवताहरलाई पुजिन्छ । पुजा पश्चात नयां अन्नको खाना खाईन्छ । सोही अन्नको टिका लगाईन्छ । त्यसैले लिम्वुहरुलाई दशैंको टिकाको महत्व नभएको हो । त्यो लिम्वुहरुको प्रतेक घरमा हुने गर्छ । छरछिमेकमा पनि खुसीयाली वाडिन्छ । नेपालमा राणा काल र पञ्चायत काल दुवैमा सरकारी दवावको कारण चासोक मनाउने सवालमा सिमीत हुनुपरयो । दशैं र तिहार आफ्नै हो भनेर मनाउनु पर्ने वाध्यता भयो । तर वि.सं.२०४६ सालपछि प्रजातन्त्रको कारण केही खुला भएकोले चासोक तङनाम मनाउने क्रममा व्यापकता आउन थालेको छ । विदेशी भूमि हङकङमा पनि चुम्लुङद्वारा विविक्युको आयोजना गरी भव्यताकोसाथ मनाउने चलन चलिआएको छ । यो चासोक तङनाम मनाउने क्रम सन् २००० सालदेखि मनाउन थालिएको हो । त्यो वेला हामी चुम्लुङकार्यसमितीमा थियौं । हामीले चासोक औपचारिकताको रुपमा कार्यसमितीको तर्फबाट काउलुन पार्कमा मन्तव्य प्रदान गर्दै मात्र गरेका थियौ । कार्यसमीतीको पनि पुरा थिएनौं । ८-९ जना थियौं । अर्को साल विविक्यू गरेका थियौं । केलाङ नेपालवाट मगाएर पहिलोपल्ट नाचिएको थियो । धान नाचिएको थियो । चासोक के हो ? वुझाउन गाह्रो भएको थियो । हाम्रो तिहार वलिहाङ तङनाम हो ? भन्ने तर्क वितर्क आएको थियो । यसरी गुज्रिदै एक साल अर्को साल हुदैजादा अहिले ९-१० वर्षो अन्तरालमा आएर चासोकको महत्व धेरै वढेर गएको छ । मङकी हिलमा पनि नअट्ला जस्तैको उपस्थिती हुने गरेकोछ । यसपाली २००९ को चासोक तङनामको उपस्थितीले यही देखाउछ ।
चासोकको व्यापकता कसरी ?

यद्धपी चासोकको व्यापकता लिम्वुरुको मन मनमा घरघरमा भएको छैन । भन्नाको मतलव घरघरमा दशैं र तिहार मनाए जस्तो चासोक मनाउन सकिएको छैन । यसको लागि मेरो अध्ययनमा चुम्लुङको औपचारिकताले मात्र हुदैन । व्यक्ति व्यक्ति पनि सचेत हुनुपरयो । तर व्यक्ति आफै सचेत हुन हङकङ जस्तो विविध धर्म संस्कृति भएको ठाउमा मुस्किल पर्ने रहेछ । वरु सजिलोको लागि मान्छेहरु अन्यको संस्कृति मनाउन पनि पछि नपर्दा रहेछन् । यो मानवीय स्वभावनै मान्नुपर्छ । तर हाम्रो धर्म संस्कृति पालना गर्नको लागि एउटा धार्मिक निकायको जरुरत पर्दछ । तव त्यसको नेतृत्वमा धार्मिक तथा साँस्कृतिक कार्यहरु सम्पन्न हुनेछन् । चुम्लुङले पनि यसमा साथ दिनेछ । हुनत मैले भनेजस्तो कार्यहरु भविष्यमा अवश्य हुनेछन् । किनकी केही समुहहरु चासोकलाई महत्व दिन लागिपरेका छन् । मेरो पनि आफ्नै आन्दोलन रहेको छ । यसमा अन्यथा नलिन सकिन्छ । विगत वर्षरुदेखि चासोकलाई घरमा मनाईरहेको छु । केटाकेटीहरुलाई टिका लगाउदै दक्षिणा दिने काम गर्दैछु । यो हाम्रो लिम्वुहरुको ठूलो चाड हो दशैंतिहार होईन भनेर पाठपढाईरहेको छु । यूमाको कलस फेरीरहेको छु । उनीहरुलाई पुजामा सरिक गराईरहेको छु । हुनत म धार्मिक व्यक्तित्व नभएतापनि आफ्नो अस्तित्वको लागि अरुको भर नपरी धार्मिक साँस्कृतिक कार्य आफुलेनै गर्नुपर्छ भनेर गरिरहेको छु । किनकी यसको प्रेरणाको स्रोत वाहुन कम्युनिस्टलाई जान्छ । किनकी उनीहरु कम्युनिस्टको वारेमा वकालत गर्दै धर्मको विरोध गरेतापनि धर्म संस्कृति हिन्दू मानिरहेको र उनीहरुको संस्कृति गैह्र हिन्दूहहरुलाई पनि मान्न अप्रत्यक्ष रुपमा वाध्यता पार्ने गर्छन् । तर्सथ लिम्वुले पनि मन्दिरमा गएर विवाह गर्छन् । यसरी विवाह गर्नेनै भए आफ्नै संस्कृतिमा गरे भैगोनी । त्यसैले आफ्नो हुदाहुंदै अरुकोमा भर पर्नु हामीले भएन । त्यसैले सवै लिम्वुहरुले आफ्नो धर्म संस्कृति मनाउने काम गरौं भनेर भनिरहेको छु । यदी सहमती भए मुन्धुम धर्मको नाममा लिम्वु संस्कृतिलाई फलाउन फुलाउन लागिपरिरहेको छु । किनकी आफ्नो परिचय भनेको धर्म संस्कृतिलेनै दिने रहेछ । त्यसको लागि यहाहरुलाई केही उदाहरण मात्र प्रस्तुत गरिएको हो । हामीले लिम्वु संस्कार संस्कृतिलाई फलाउनु फुलाउनु पर्दछ । यो प्राचिन धर्म र संस्कृति पनि हो । हुनत प्राचिन कालमा लिम्वुहरु चक्रवर्ती राजाहरु थिए । राजसी हरुले मात्र याकथुङ संस्कार संस्कृति मान्थेछन् । तर यो राजसी संस्कार संकृति राज्यको वा राजाको हरणसंगै याकथुङ जातिमा रहेको हो । तर कतिपय आडम्वरीयुक्त चलन परिमार्जनपनि गनुपर्नेहुन्छ । किनकी अहिले हामीलाई राजसी आर्थिकले पुग्दैन । मितव्ययीतामा जानुपर्नेहुन्छ । चासोकको लागि नेपालमा सरकारी विदा १ दिन मात्र मंसिर पूर्णेमा छ । यसलाई हामी सवै मिलेर दवाव दिई ५-७ दिनसम्म वनाउनुपर्ने हुन्छ । हङकङ, युके आदि स्थानमा पनि १ दिन विदाको प्रवन्ध गराउने कार्य गर्नुपर्ने हुन्छ । तर यसको लागि हामीले चासोकलाई औपचारिकतामा व्यापक मनाउनुपर्ने हुन्छ । चासोक मनाउने सवालमा कसरी मनाउने केही र्सवमान्य सिद्धान्तको पनि जरुरी देखिन्छ । किनकी आजसम्मको हाम्रो चासोक मनाईमा पूर्ण मौलिकता प्रदान गर्न सकिएको छैन । त्यस्तै यो वेला हामीले पाहुना आदान प्रदान, पारिवारिक जमघट, सद्भाव कायम, ठूलालाई आदर सानालाई माया गर्ने परिपाटी अपनाउनुपर्दछ । तव चासोकको गरिमा वढ्दै गएर लिम्वु जाति र चासोक चाडको सम्वन्ध नङ मासुझैं प्रगाढ भएर सदा रहिरहनेछ । सेवारो ।