लिम्वुवानको प्रस्तावित राजधानी धरान र यसको विकासको कुराहरु

दिल पालुङवा लिम्वु
धरान लिम्वुवानको मात्र होईन यो नेपलाकै मुख्य ठाउ हो । धरानको महत्व प्राचिनकालदेखिनै देखिन्छ । रामायण कालमा लावनसुनहाङ यहीका राजा थिए । उनी लिम्वुहरुको एक पूर्खा थिए । यो क्षेत्र तरार्इ पहाडको संगम थियो । प्राचिन कालमा लिम्वुहरुले हिमालय पहाडदेखि तर्राईको मैदान हुदै हाल भारतको गंगाको मैदानी भागसम्म सभ्यता विकास गरी वसोवास गरेका थिए । त्यो वेला पनि धरानको आफ्नै गौरवगाथा थियो । वुढा सुव्वाको पनि आफ्नै महत्व रहेको छ । त्यो वेला धरानलाई विजयपुर भनिन्थ्यो । विजयनारायण लिम्वु राजाको नामवाट विजयपुर भएको इतिहास छ । त्यस्तै खेवाहाङ वुद्धिकर्ण लिम्वुलाई गोर्खाहरुले हत्या गरिएपछि वुढासुव्वा भएको भन्ने भनाई छ । भतावुङगे दरवार यीनै वुद्धिकर्णको थियो । विजयपुर धरानमा परिवर्तन हुनुमा पनि यसको आफ्नै महत्व रहेको छ । धरान शव्द काठ काट्ने ठाउको नाम भएकोले अर्थात धेरै धरानहरु वनाएर काठ काट्ने गरिन्थ्योरे । त्यसैले यसलाई धरान भनियोरे । पछाडि यही नाम चल्तीमा आई एक प्रख्यात स्थानको रुपमा स्थापति भएको छ ।
धरानको आधुनिक इतिहास त्यती लामो छैन । यो शहर वि.सं.२०३० सालतिर त्यति विशाल थिएन । तर लाहुरेहरुको कारण यो शहरको वृद्धि तथा विकास वृहतर रुपमा भएर गयो । अहिले आधुनिक घरहरु र चिल्ला सडकहरु धरानको विषेशता भएर आएको छ । धरानको अर्को विषेशता फेशन पनि हो । नेपालको फेशनेवल सिटीमा धरान पहिलो नम्वरमा पर्दछ । यो शहरको मुख्य आम्दानी लाहुरे र वैदेशिक रोजगकार हो । पहाड र तरार्इ तथा जंगल पहाडले छेकिएको धरानमा व्यापारको गर्मागर्मी त्यती हुदैन । त्यस्तै धरान सुनसरी जिल्लाको ठूलो शहर भएपनि सदरमुकाम होईन । सदरमुकाम नभएकोले त्यहा सरकारी कार्यालयहरु छैनन् । केही भएको पनि गिरीजा प्रधानमन्त्री भएको समयमा विराटनगरलिएर गएको थियो । जनजातिहरुप्रति गिरीजाको नियत कस्तो थियो भन्ने कुरा यहीवाट प्रष्टिन्छ । अव नया नेपालमा नया धरान वनाउनको लागि निम्नानुसार कार्यहरु गर्नुपर्ने देखिन्छ।

हवाई मैदानको व्यवस्था
धरानमा हवाई मैदानको आवश्यकता छ । यो शहरवाट पहाड तराई जहा जान पनि पायक पर्दछ । त्यस्तै यो शहरवाट हवाई यातायात गर्नेहरुको संख्या अधिकतम छ । यहा विपी जस्तो नेपालकै ठूलो अस्पताल भएकोले पनि टाढा टाढावाट विरामीहरु आउन सक्छन् । त्यसको लागि सुविधा हुनेछ । तसर्थ यहा हवाई मैदानको व्यवस्था भएमा चौतर्फी विकास हुनेछ ।

वसपार्कको व्यवस्था
धरानमा पहिलेदेखिनै व्यवस्थित वसपार्कको प्रसंग चलिरहेको छ । तर राजनितीको चलखेलको कारण व्यवस्था हुन सकेको छैन । तसर्थ यस सवालमा राजनितीभन्दा माथि उठेर विकासको कार्य सम्झेर सवै एक भएर कार्य गर्नु पर्ने हुन्छ ।

प्रशासनिक केन्द्र
धरानलाई प्रशासनिक केन्द्रको रुपमा विकास गर्नु पर्ने आवश्यकता छ । सुनसरी जिल्लाको ठूलो शहर भएतापनि धरानले सदरमुकाम हुने अवसर पाएको छैन । अझ गिरीजा प्रधानमन्त्री भएको समयमा धरानमा भएका केही कार्यलयहरु पनि विराटनगर सार्ने काम भएको कुरा माथिनै उल्लेख गरिसकिएको छ । तसर्थ यहा स्थानीय जनसहभागिता वाहेक केन्द्रवाट अनुदान कम मात्रामा भएको छ ।धरान आफ्नै तालमा अघि वढेको अवस्थामा अव संघीय शासन प्रणलीमा लिम्वुवानको राजधानी हुने पक्का छ । तर यहापनि राजनिती नहोला भन्न सकिन्न । त्यसको लागि धरानवासीहरुले ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । लिम्वुवानको राजधानी भएमा धरानको कायलपट हुनेछ । धरानवासीहरुको भाग्य चम्किनेछ । त्यसको लागि धरानवासीहरुले एकपटक कम्वर कसेर लाग्नुपर्ने वेला आएको छ । संखुवासभाली तथा भोजपुर खोटाङगीहरुले आफै वाटो खनी हेलीकोप्टरवाट गाडि लगेर कार्य गरेझै लिम्वुवानको राजधानी वनाउन धरानवासीहरु एकजुट भएर लागेमा कार्य असफल नहुने भन्ने कुरै हुदैन ।

पर्यटन प्रवर्द्धन
धरानमा पर्यटन प्रवर्द्धन राम्ररी गर्न सकिनेछ । धारानमाथिको भेडेटारमा पहाडि हिमाली तथा तरार्इको दृश्यहरु हेर्नको लागि अति उत्तम ठाउ भएकोले पर्यटनहरुको ओईरो लाग्ने कुरालाई नकार्न मिल्दैन । सप्तकोशीमा जल विहारगर्न सकिन्छ । तमोरमा र्याफ्टीङ गर्न सकिन्छ । चौविसको दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ । धरानवाट लामो पैदलयात्रा महाभारत पहाड हुदै तिव्वत तथा सिकिकम जान सकिन्छ । होटल व्यवसाय तथा रोजगारीको साथै करोडौ डलरको आम्दानी गर्न सकिन्छ ।

वजार विस्तार
धरानमा वजार विस्तारको समस्या भविष्यमा आउनेछ । यद्दपी यो त्यति चाडैंभने आउदैन । तर हामीले सचेत भने भैराख्न आवश्यक छ । धरानको दक्षिणमा जंगल भएकोले यो मास्न हुदैन । उत्तरतिर पहाड छ । तर त्यति राम्रो छैन । तर यसमा दुख मान्नु पर्ने कारण छैन । त्यो क्षेत्रलाई पनि वजार वस्न योग्य वनाउन सकिन्छ । पहाड वरीपरि रेसिडेन्सीयल एरिया निर्माण गर्न सकिन्छ । त्यतापटि्टको वजार भेडेटार हुदै राजारानीतिर वढाउन सकिन्छ । पूर्वतिर पानमारा हुदै वढाउन सकिन्छ । त्यस्तै अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड अनुसार घरहरुको उचाई वढाउन सकिन्छ ।

वैचारिक पविर्तनको आवश्यकता
धरानमा वर्तमान अवस्थासम्मको अध्ययन अनुसार सामाजिक वैचारिक परिवर्तनको आवश्यकता छ । धरानका प्रायश अविभावकहरु विदेशमा हुन्छन् । जसले गर्दा नानीहरुमा प्रतिकूल असर पर्दछ । जवसम्म नानीहरु र दूवै आमा वावुहरु साथमा हुदैनन् तव नानीहरुले आवश्यक ज्ञान शिक्षा घरवाट प्राप्त गर्न सक्दैनन् । तसर्थ उनीहरुमा वेग्लै स्वभाव रुपान्तरित हुन्छ । त्यसमा पनि वाहिर वस्ने अविभावकले छोराछोरीहरुलाई फजुल खर्च प्रदान गर्दछन् । उनीहरुलाई वाहिर र देशको क्रय शक्ति थाहा नभएर पनि यस्तो हुन जान्छ । यसले नानीहरुमा खर्च गर्ने वानी हुन्छ । राम्रो कुरा तितो हुन्छ र नराम्रो कुरा मिठो हुन्छ भनेझैं उनीहरु नराम्रो कुरामा छिटो आकर्षित हुन्छन् । यो कुरा धरानमा प्रायश पाईन्छ । त्यस्तै अर्थतन्त्र विदेशवाट चल्ने हुनाले उनीहरु जहिल्यैपनि परनिर्भर हुन्छन् । आत्मानिर्भर हुदैनन् । उनीहरु सानोतिनो जागिर खान तथा व्यापार व्यवसायमा लाग्न सक्दैनन् । यो समस्या धरानमा जिउ को तिउ छ । पून विदेशवाट कमाएको पैसा रेसिडेण्टल क्षेत्रमा लगानी हुन्छ । वजारदेखि टाढा विशाल घरहरु वन्छन् । तर ती घरहरु व्यापारिक दृष्टिकोणको हुनुपर्दछ । अहिलेनै गणना गर्ने हो भने धरानका ती विशाल घरहरुमा सम्वन्धित मान्छे छैनन् । घर रुङने मान्छे खोजेर राख्न वाध्यछन् । यदि ती घरहरु व्यापारिक प्रयोजनको भए विदेशमै वसेतापिन आयआर्जन भैरन्थ्यो । त्यसैले धरानवासीहरुले स्थानीय स्तरमा पनि काम गर्ने वानी गर्नुपर्यो । कामको सृजना गर्नको लागि धरानलाई प्रशासनिक केन्द्र तथा व्यापारिक केन्द्रमा विकास गर्ने मनस्थिती वनाउनुपर्यो ।

अन्त्यमा
धरानलाई अझ प्रगतिशील विकसित धरान वनाउनको लागि धरानवासीहरुले वैचारिक अपरेशन गर्न जरुरी देखिन्छ । त्यस्तै विभिन्न कुराको आन्तरिक अपरेशन गर्नुपर्दछ । यसमा टहरा व्यवस्थापन, दुर्व्यशनी व्यवस्थापन, जातिय, धार्मिक तथा सांस्कृतिक सद्भाव कायम, ड्रग्स कन्ट्रोलिङ, वाल शोषण, स्रोत सिप साधनको सही परिचालन समयानुल गर्दै लगिएमा धरानको विकास अपेक्षा गरे अनुसार हुनेछ ।धरानको मानिसहरु जागरिला छन् । उनीहरुमा सामुहिक भावना पनि छ । हङकङे धरानेहरुले घण्टाघर वनाएर देखाईदिए । पहिला सिद्धार्थ मार्गटोलकाले सडक पिच गरेर उदाहरण प्रस्तुत गरेका थिए । त्यस्तै मेयर मनोज मेन्याङवाको पालामा सवै टोलवासीहरुले अनुदान प्रदान गरेका थिए । जस्को कारण धरान पिचैपिचको शहर भएको छ । यस्तो कार्यहरुमा धरानमा चाडै हुने गर्दछ । त्यसैले अवको नया नेपालको लागि र संघीय राज्य प्रणालीको निर्माणको लागि धरानवासीहरु एकचोटी जागरुक भएर लाग्नुपर्ने देखिन्छ । जुन धरानको उज्ज्वल भविष्यको लागि हुनेछ । सेवारो ।